Tình hình kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa được Đại hội Đảng XI phát triển theo tinh thần Đại hội X với 7 nội dung gồm: (1) Thực hiện mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh; (2) Thúc đẩy sự phát triển lực lượng sản xuất theo hướng hiện đại; (3) Phát triển nền kinh tế nhiều thành phần đa sở hữu, trong đó kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo; kinh tế nhà nước cùng với kinh tế tập thể ngày càng trở thành nền tảng vững chắc; (4) Phân phối chủ yếu theo kết quả lao động, hiệu quả kinh tế; đồng thời phân bố theo đóng góp vốn và nguồn lực sản xuất khác; phân phối thông qua phúc lợi xã hội; (5) Tăng trưởng kinh tế phải đi đôi với tiến bộ xã hội, công bằng xã hội và bảo vệ môi trường; (6) Tăng trưởng kinh tế đi đôi với phát triển văn hóa, giáo dục; (7) Phát huy quyền làm chủ của nhân dân, hiệu lực quản lý của Nhà nước, dưới sự lãnh đạo của Đảng.

Bảy nội dung này thực chất vừa là mục tiêu vừa là phương thức tiến hành sự nghiệp công nghiệp hóa đất nước theo mô hình phát triển của Việt Nam ở nửa đầu thế kỷ XXI.

Đối chiếu với thực tiễn kinh tế của TP.HCM trong nhiệm kỳ 2010 – 2015, có thể thấy các nội dung trên đã đạt được những thành tựu sau:

(1) Kinh tế thành phố duy trì tốc độ tăng trưởng ổn định, hợp lý trong điều kiện có nhiều khó khăn, thử thách, giai đoạn 2011 – 2015, tổng sản phẩm nội địa (GDP) ước tăng bình quân 9,6%/năm, gấp 1,66 lần so với cả nước (ước tăng 5,78%), GDP bình quân đầu người dự kiến khoảng 5.538 USD (vượt kế hoạch đề ra là 4.800 USD). Điều đó cho thấy, mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của thành phố đã đạt được những kết quả quan trọng, góp phần vào thực hiện những mục tiêu của quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội ở TP.HCM nói riêng và nước ta nói chung.

(2) Trong GDP, khu vực dịch vụ có tốc độ tăng trưởng cao nhất đạt 11,2%/năm; khu vực công nghiệp và xây dựng tăng 7,4%/năm; khu vực nông, lâm nghiệp, thủy sản tăng 5,8%/năm. Kinh tế thành phố có sự chuyển dịch đúng hướng: giá trị tăng thêm của khu vực dịch vụ chiếm tỉ trọng lớn trong GDP (năm 2015 ước đạt 59,9%), cao hơn giai đoạn trước (2005: 50,5%; 2010: 57,9%); khu vực công nghiệp – xây dựng năm 2015 ước đạt 39,2%, thấp hơn giai đoạn trước (2005: 48%; 2010: 41%); khu vực nông lâm thủy sản năm 2015 ước chiếm 0,9%, thấp hơn giai đoạn trước (2005: 1,5%; 2010: 1,1%). Tức là, sự chuyển dịch này biểu thị sự phát triển lực lượng sản xuất theo hướng hiện đại với giá trị gia tăng và hiệu quả kinh tế ngày càng cao, phù hợp với điều kiện một đô thị phát triển năng động bậc nhất cả nước(1).

(3) Các thành phần kinh tế đã có sự thay đổi rõ nét, tỉ trọng kinh tế nhà nước trong GDP giảm dần. Nhà nước chỉ nắm giữ các ngành, lĩnh vực thiết yếu của nền kinh tế. Kinh tế có vốn nước ngoài và đặc biệt là kinh tế ngoài nhà nước phát triển nhanh. Giai đoạn 2006 – 2010, kinh tế nhà nước chiếm 26,6% đã giảm xuống 17,2% vào năm 2013, ước năm 2014 giảm còn 16,5% và 16% vào năm 2015. Trong khi đó, kinh tế ngoài nhà nước đã tăng từ 50,6% giai đoạn 2006 – 2010 lên đến 59% năm 2013, đạt 59,3% năm 2014 và 59,5% vào năm 2015(2). Như vậy, kinh tế nhiều thành phần tiếp tục phát triển, trong đó kinh tế nhà nước tuy giảm về tỉ trọng trong cơ cấu GDP nhưng vẫn giữ vai trò chủ đạo, nhất là sau quá trình tái cơ cấu đã nâng cao năng lực và hiệu quả cạnh tranh.

(4) Với chủ trương khuyến khích phát triển các thành phần kinh tế, xem các thành phần kinh tế là bộ phận không thể tách rời trong cơ cấu kinh tế và thiết lập cơ chế và môi trường cạnh tranh bình đẳng giữa các thành phần kinh tế là hoàn toàn đúng đắn, tuy khu vực doanh nghiệp nhà nước có biến động giảm liên tục trong cơ cấu kinh tế trên địa bàn, còn các khu vực ngoài nhà nước tăng liên tục và ngày càng có tỉ trọng lớn trong cơ cấu GDP, cơ cấu lao động…, nhưng các nguồn thu của Nhà nước lại tiếp tục gia tăng mạnh mẽ, tạo điều kiện vật chất tốt hơn cho nhà nước thực hiện các chính sách về an sinh xã hội, làm tốt hơn vai trò của Nhà nước trong quản lý và phát triển kinh tế. TP.HCM thời gian qua đã sử dụng các doanh nghiệp nhà nước như một trong những công cụ để điều tiết thị trường nói riêng và nền kinh tế nói chung, từ đó thực hiện tốt công tác an sinh xã hội. Từ năm 2010 đến nay, thành phố đã sử dụng cơ chế bình ổn thị trường, cơ chế hỗ trợ tín dụng, các biện pháp tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp..., một mặt đã kiểm soát được chỉ số giá tiêu dùng trên địa bàn với tốc độ tăng thấp hơn tốc độ tăng chỉ số giá tiêu dùng bình quân của cả nước, mặt khác tăng cường hỗ trợ cho người lao động có thu nhập thấp, người nghèo, người ở trọ...

(5) Thành phố đã ban hành nhiều văn bản nhằm nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước, trách nhiệm bảo vệ môi trường của các tổ chức, cá nhân, góp phần bảo vệ sức khỏe, nâng cao chất lượng sống của nhân dân, như xây dựng kế hoạch thực hiện Chiến lược bảo vệ môi trường thành phố đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030; quy hoạch xử lý chất thải rắn trên địa bàn thành phố đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2050; chỉ thị tăng cường công tác quản lý lực lượng thu gom rác dân lập trên địa bàn thành phố; quy định quản lý chất thải rắn thông thường trên địa bàn thành phố; chỉ thị tăng cường quản lý chất thải rắn y tế trên địa bàn…

Đến nay, 100% khu chế xuất, khu công nghiệp đã xây dựng và vận hành trạm xử lý nước thải tập trung; công tác thu gom, xử lý chất thải rắn thông thường khu vực nội thành đạt 100%, khu vực ngoại thành đạt khoảng 75 – 85%; việc thu gom, lưu giữ, vận chuyển đạt 100%; tình hình xử lý nước thải công nghiệp đã được kiểm soát và cải thiện qua việc di dời các cơ sở sản xuất gây ô nhiễm môi trường vào các khu công nghiệp tập trung và vùng phụ cận; đã kiểm tra việc chấp hành quy định pháp luật về bảo vệ môi trường của 1.033 cơ sở sản xuất, kinh doanh dịch vụ và khám chữa bệnh; đã xử lý 35/37 cơ sở gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng (2 cơ sở còn lại đã khắc phục)… Hoạt động thông tin truyền thông, báo chí, xuất bản phát triển. Hoạt động thể dục - thể thao, rèn luyện thân thể với nhiều hình thức đa dạng, phong phú, góp phần nâng cao thể chất nhân dân, xây dựng môi trường xã hội lành mạnh(3)… Điều này cho thấy, người dân được quan tâm nâng cao chất lượng sống thực sự, không chỉ về vật chất mà còn về tinh thần.

(6) Ngân sách thành phố đã đầu tư vào giáo dục - đào tạo tăng hàng năm, phát triển cơ sở vật chất theo quy hoạch, khang trang, từng bước hiện đại; chuẩn hóa đội ngũ giáo viên ở các ngành học, bậc học; đổi mới phương pháp giảng dạy, coi trọng giáo dục nhân cách, lối sống, đạo đức, lý tưởng cho học sinh; xã hội hóa giáo dục - đào tạo đạt kết quả tích cực; hệ thống giáo dục - đào tạo ngoài công lập góp phần đáng kể vào việc đào tạo nhân lực; công tác quản lý giáo dục - đào tạo đổi mới tích cực, đạt hiệu quả… Thành phố quan tâm đầu tư nghiên cứu, ứng dụng, chuyển giao khoa học - công nghệ phục vụ sản xuất và đời sống, tỉ lệ ứng dụng kết quả nghiên cứu vào thực tiễn, phát triển các sản phẩm công nghệ cao tăng lên, một số lĩnh vực tiếp cận trình độ tiên tiến khu vực… Gắn tăng trưởng kinh tế với phát triển văn hóa, xây dựng, phát triển con người. Hệ thống thiết chế văn hóa được đầu tư, phát huy tác dụng, từng bước đáp ứng nhu cầu học tập, sinh hoạt, giải trí lành mạnh của nhân dân(4).

(7) Công tác xây dựng Đảng bộ được chú trọng, tập trung cao. Thành ủy đã quán triệt, thực hiện nghiêm túc Nghị quyết Trung ương 4 khóa XI về xây dựng Đảng, gắn với đẩy mạnh việc học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh đạt kết quả bước đầu rất quan trọng cả trong nhận thức và hành động, góp phần ngăn chặn suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống trong cán bộ, đảng viên; tăng cường mối quan hệ máu thịt giữa Đảng với nhân dân. Hệ thống chính trị được củng cố, kiện toàn; chất lượng, năng lực, hiệu lực, hiệu quả hoạt động được nâng lên; tận tụy chăm lo, phục vụ nhân dân. Cải cách hành chính, cải cách tư pháp có chuyển biến tích cực…

Phát biểu tại Đại hội đại biểu Đảng bộ thành phố lần thứ X, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã nhấn mạnh: “Những kết quả đạt được của thành phố trong nhiệm kỳ qua là to lớn và rất quan trọng, tạo tiền đề để thành phố tiếp tục phát triển trong những năm tới, đóng góp xứng đáng vào việc thực hiện Nghị quyết Đại hội XI của Đảng, góp phần làm nên thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử của 30 năm đổi mới”. Đây có thể xem là nhận định chung cho quá trình xây dựng và phát triển nói chung của TP.HCM trong nhiều nhiệm kỳ qua.

Trong cuộc thăm dò xã hội học do Phòng Nghiên cứu dư luận xã hội (Ban Tuyên giáo Thành ủy) thực hiện tháng 8-2015, nhằm tìm hiểu nhận định chung của cán bộ, công chức, viên chức về nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa đang thực hiện ở nước ta hiện nay, nhóm khảo sát đưa ra câu hỏi “Ông (bà) có nhất trí với các đánh giá chung về nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta đang thực hiện?”, kết quả thu được như sau:

Như vậy, 4/5 vấn đề được khảo sát về mục tiêu, đặc điểm của mô hình kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa có số người đồng tình trên 50%; điều đó cho thấy, nhận thức của cán bộ, công chức, viên chức về mô hình kinh tế này là tích cực, dựa trên những thành tựu đạt được của đất nước nói chung và TP.HCM nói riêng.

Còn với câu hỏi “Theo ông (bà), sự tác động của kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa đã dẫn đến những thay đổi, chuyển biến như thế nào trong từng lĩnh vực, nội dung dưới đây (đặc biệt trong 10 năm gần đây)?” thì nhìn chung, nhận định của cán bộ, công chức, viên chức chủ yếu nằm ở nhận định “tốt hơn” (tỉ lệ lựa chọn ở thang đánh giá này cao hơn hẳn so với các thang đánh giá còn lại). Ở thang đo đánh giá “tốt hơn”, 12 lĩnh vực đưa ra lấy ý kiến thì có tới 8 lĩnh vực có chỉ số đánh giá trên 50%, trong đó nổi bật có các lĩnh vực sau: Kinh tế chiếm tỉ lệ cao nhất 86,55%; Đối ngoại: 77,47%; Khoa học, công nghệ: 68,39%; Chất lượng cuộc sống: 66,93%; Quốc phòng, an ninh: 64,74%; Chính trị: 57,92%.

Tóm lại, “phát huy truyền thống cách mạng kiên cường, đoàn kết, năng động, sáng tạo, gắn bó mật thiết với nhân dân, Đảng bộ, chính quyền và nhân dân thành phố nỗ lực đạt được những thành tựu quan trọng trên tất cả các lĩnh vực; từ thực tiễn thành phố có những đóng góp về kinh nghiệm huy động nguồn lực phát triển, góp phần tích cực hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa”(5). Xét về thực chất, mô hình kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa đã góp phần quan trọng vào nâng cao chất lượng sống cho người dân.

---------------------------------

(1) Các số liệu được sử dụng trong đoạn này trích từ Báo cáo của Ban Cán sự đảng UBND thành phố về kết quả thực hiện kế hoạch 5 năm (2011 – 2015); phương hướng, mục tiêu, nhiệm vụ, giải pháp 5 năm (2016 – 2020), tr.2.

(2) Theo Báo cáo của Ban Cán sự đảng UBND thành phố, tài liệu đã dẫn, tr.20.

(3) Theo Báo cáo của Ban Cán sự đảng UBND thành phố, tài liệu đã dẫn, tr.45-47.

(4), (5) Báo cáo chính trị Đại hội đại biểu Đảng bộ thành phố Hồ Chí Minh lần thứ X (2015 – 2020).