“Tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” là một khái niệm được nhắc đến nhiều trong thời gian gần đây, gắn liền với những biểu hiện suy thoái về chính trị, tư tưởng, đạo đức, lối sống trong một bộ phận cán bộ, đảng viên. Báo cáo chính trị trình Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI đã có một số nhận định: “Một số quan điểm, tư tưởng chỉ đạo của Đại hội X về nhiệm vụ quốc phòng, an ninh chưa được triển khai thực hiện kịp thời. Nhận thức về quốc phòng toàn dân và an ninh nhân dân của một số cán bộ, đảng viên trong các ngành, các cấp chưa đầy đủ, sâu sắc, thiếu cảnh giác trước âm mưu “diễn biến hòa bình” của các thế lực thù địch và “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ”; “Trong nội bộ, những biểu hiện xa rời mục tiêu của chủ nghĩa xã hội, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” có những diễn biến phức tạp”. Vì vậy, Báo cáo đã nêu lên phương hướng, nhiệm vụ: “Chủ động phòng ngừa, đấu tranh, phê phán những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ; khắc phục sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống trong một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên”. Nghị quyết Đại hội XI cũng nêu rõ: “Các thế lực thù địch tiếp tục thực hiện âm mưu “diễn biến hòa bình”, gây bạo loạn lật đổ, sử dụng các chiêu bài “dân chủ”, “nhân quyền” hòng làm thay đổi chế độ chính trị ở nước ta. Trong nội bộ, những biểu hiện xa rời mục tiêu của chủ nghĩa xã hội, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” có những diễn biến phức tạp”…
Nghị quyết số 12-NQ/TW tại Hội nghị Trung ương 4 (khóa XI) “một số vấn đề cấp bách về xây dựng Đảng hiện nay” đã nêu: “Các thế lực thù địch không từ bỏ âm mưu và hoạt động “diễn biến hòa bình”, thúc đẩy “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”, tăng cường hoạt động chống phá, chia rẽ nội bộ Đảng và phá hoại mối quan hệ gắn bó giữa Đảng với nhân dân, làm suy yếu vai trò lãnh đạo của Đảng”. Trong nhóm giải pháp về công tác giáo dục chính trị, tư tưởng, Nghị quyết nêu: “Kiên quyết đấu tranh làm thất bại mọi âm mưu và hoạt động “diễn biến hòa bình” của các thế lực thù địch. Chủ động phòng ngừa, đấu tranh, phê phán những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ Đảng”.
Dự thảo Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Trung ương khóa XI trình Đại hội XII của Đảng có ít nhất 10 lần nhắc đến cụm từ “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”, trong đó có một số đoạn: “Trước những khó khăn, thách thức trên con đường đổi mới, phải hết sức chú trọng công tác xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh, nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng, xây dựng hệ thống chính trị vững mạnh; phải phát huy dân chủ, tăng cường khối đại đoàn kết toàn dân tộc; tạo sự nhất trí trong Đảng và đồng thuận xã hội; có quyết tâm chính trị cao với những biện pháp thiết thực, mạnh mẽ, đồng bộ, kiên quyết phòng, chống suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống trong cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức; chú trọng đổi mới công tác tổ chức - cán bộ, đẩy mạnh phòng, chống quan liêu, tham nhũng, lãng phí; phòng, chống “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ; đồng thời đấu tranh làm thất bại mọi âm mưu, hoạt động chống phá của các thế lực thù địch” (bài học kinh nghiệm thứ nhất sau 5 năm thực hiện Nghị quyết Đại hội XI của Đảng).
Về các hạn chế, tồn tại, dự thảo Báo cáo nêu: “Bốn nguy cơ mà Hội nghị đại biểu toàn quốc giữa nhiệm kỳ khóa VII của Đảng (năm 1994) nêu lên vẫn tồn tại, có mặt diễn biến phức tạp, như nguy cơ “diễn biến hòa bình” của các thế lực thù địch với những thủ đoạn mới, nhất là triệt để sử dụng các phương tiện truyền thông mạng Internet để chống phá ta và những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ”; “Chậm khắc phục có hiệu quả những hạn chế của công tác tư tưởng như thiếu sắc bén, chưa thuyết phục. Đấu tranh chống âm mưu, hoạt động “diễn biến hòa bình” của các thế lực thù địch, phòng, chống “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” còn bị động, hiệu quả chưa cao”; “Công tác bảo vệ chính trị nội bộ có mặt còn hạn chế. Chưa nắm và giải quyết tốt vấn đề chính trị hiện nay, trong khi những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” có xu hướng diễn biến phức tạp trong Đảng, trong hệ thống chính trị và trong xã hội. Không ít cán bộ, đảng viên có những biểu hiện dao động, mất phương hướng, hoài nghi về vai trò lãnh đạo của Đảng, về mục tiêu, lý tưởng và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam. Đã xuất hiện những việc làm và phát ngôn vô nguyên tắc, trái với Cương lĩnh, đường lối, Điều lệ Đảng ở một số cán bộ, đảng viên”…
Trong phần dự báo tình hình thế giới và trong nước, dự thảo nêu: “Bốn nguy cơ mà Đảng ta đã chỉ ra tiếp tục tồn tại, nhất là nguy cơ tụt hậu xa hơn về kinh tế so với các nước trong khu vực và trên thế giới, nguy cơ “diễn biến hòa bình” của thế lực thù địch nhằm chống phá nước ta; tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong một bộ phận cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức và tệ quan liêu, tham nhũng, lãng phí diễn biến phức tạp; khoảng cách giàu - nghèo, phân hóa xã hội ngày càng tăng, đạo đức xã hội có mặt xuống cấp đáng lo ngại, làm giảm lòng tin của cán bộ, đảng viên và nhân dân vào Đảng và Nhà nước”.
Trong phần phương hướng, nhiệm vụ, dự thảo nêu: “Xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh, nâng cao năng lực lãnh đạo, năng lực cầm quyền, tăng cường bản chất giai cấp công nhân và tính tiên phong, sức chiến đấu của Đảng, ngăn chặn, đẩy lùi tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ”; “Đấu tranh, ngăn chặn, đẩy lùi tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống; ngăn chặn, đẩy lùi những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”. Tăng cường đấu tranh làm thất bại mọi âm mưu, hoạt động “diễn biến hòa bình” của các thế lực thù địch; chủ động ngăn chặn, phản bác các thông tin, quan điểm xuyên tạc, sai trái, thù địch”; “Tiếp tục đẩy mạnh việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh; coi đó là công việc thường xuyên của các tổ chức đảng, các cấp chính quyền, các tổ chức chính trị - xã hội, địa phương, đơn vị, gắn với chống suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống và những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ”... Và nhiệm vụ thứ nhất trong 6 nhiệm vụ trọng tâm của nhiệm kỳ Đại hội XII là: “Tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng; ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ. Tập trung xây dựng đội ngũ cán bộ, nhất là đội ngũ cán bộ cấp chiến lược, đủ năng lực, phẩm chất và uy tín, ngang tầm nhiệm vụ”.
Như vậy, hiện tượng “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” có chiều hướng ngày càng tăng, cả về quy mô và tính chất. Quá trình “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” có cả sự tác động từ các yếu tố khách quan, như mặt trái của kinh tế thị trường, quá trình toàn cầu hóa, sự chống phá của các thế lực thù địch…, nhưng cũng có các yếu tố chủ quan, như sự thiếu thông tin đúng đắn, sự hạn chế về trình độ, nhận thức, sự tiêu cực, thụ động trong tiếp nhận thông tin… “Nhìn nhận một cách xác đáng, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” có cả nguyên nhân bên trong và nguyên nhân bên ngoài, nguyên nhân khách quan và nguyên nhân chủ quan, song quá trình và mức độ “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” chủ yếu do nguyên nhân bên trong, nguyên nhân chủ quan, tức là do chính chúng ta quyết định”(1). Vấn đề là cần xác định rõ thế nào là “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” để có sự nhận diện đúng đắn và từ đó có biện pháp phòng ngừa, ngăn chặn, đấu tranh có hiệu quả.
Tại Hội thảo khoa học “Phòng, chống “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong cán bộ, đảng viên hiện nay” do Bộ Biên tập Tạp chí Cộng sản, Đảng ủy Khối các Cơ quan Trung ương và Tổng cục Chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam đồng tổ chức vào ngày 27-12-2012, Đại tướng, GS.TS. Trần Đại Quang, Ủy viên Bộ Chính trị, Bộ trưởng Bộ Công an, đã xác định: “‘Tự diễn biến’ là quá trình đấu tranh giữa các mặt tích cực và tiêu cực, giữa tư tưởng xã hội chủ nghĩa và tư bản chủ nghĩa trong nội tâm người cán bộ, đảng viên trước những tác động phức tạp của tình hình trong nước và quốc tế. Trong đó, yếu tố tiêu cực và tư tưởng tư bản chủ nghĩa dần dần tăng lên; yếu tố tích cực, cách mạng, tư tưởng xã hội chủ nghĩa phai nhạt dần. Đây là quá trình biến đổi từ bên trong chủ thể, đến một thời điểm nhất định, sự biến đổi này sẽ chuyển sang hành động của chủ thể”. Còn nhà báo Hà Đăng, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, Trưởng ban Tư tưởng – Văn hóa Trung ương, thì cho rằng: “‘Tự diễn biến’ là “quá trình biến đổi từ bên trong cán bộ, đảng viên theo chiều hướng từ đúng sang sai, từ tốt sang xấu, từ tích cực sang tiêu cực, từ tiến bộ sang phản tiến bộ. Biểu hiện rõ nhất là sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống”(2).
Có thể nói rằng, dưới góc độ tư tưởng, nhận thức, sự “tự diễn biến” là sự thay đổi theo chiều hướng xấu hơn, tiêu cực hơn về nhận thức, quan điểm, tư tưởng chính trị và hành động ngay từ bên trong của cá nhân cán bộ, đảng viên. Điều cốt yếu là nhận thức và hành động của bản thân ngày càng xa rời, thậm chí đi ngược lại với chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, chủ trương, đường lối của Đảng.
Còn “tự chuyển hóa” là “sự nối tiếp của quá trình “tự diễn biến”, nhưng ở cấp độ cao hơn. Đó là sự thay đổi về chất của quan điểm chính trị lẫn đạo đức, lối sống, khiến cho cán bộ, đảng viên không còn là chính mình nữa, chẳng những đánh mất vai trò tiên phong, gương mẫu mà có khi trở thành kẻ phản bội, chống lại Đảng và Nhà nước ta, thậm chí chuyển sang hàng ngũ kẻ thù. “Tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” là nói về quá trình diễn ra trong chính nội bộ ta”(3). Cũng có ý kiến khác cho rằng, “tự chuyển hóa” là “sự nối tiếp của quá trình “tự diễn biến”. Khi sự biến đổi về chất đã làm thay đổi quan điểm tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của cán bộ, đảng viên sẽ dẫn đến hành động chống lại chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước”(4).
Như vậy, “tự chuyển hóa” là hậu quả tất yếu của quá trình “tự diễn biến”, do không được đấu tranh, ngăn chặn kịp thời, có hiệu quả, dẫn tới sự thay đổi về bản chất, không chỉ gây ra nhận thức lệch lạc, sai trái, suy thoái về tư tưởng chính trị mà thực tế đã có những hoạt động chính trị gây tác hại xấu cho Đảng, cho Nhà nước, cho chế độ và cho đất nước.
“Tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” ở nước ta đang diễn biến phức tạp trên các lĩnh vực của đời sống xã hội với nhiều mức độ khác nhau và đang gây ra những hậu quả không nhỏ. Do đó, nếu không có nhận thức đúng và biện pháp phòng, chống, ngăn chặn, đẩy lùi “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” thì hậu quả sẽ còn nặng nề hơn, tác động xấu đến sự phát triển của đất nước và sự tồn vong của chế độ.
------------------------------
(1) ThS. Nguyễn Đức Thắng, Phòng ngừa, đẩy lùi nguy cơ “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”, Báo Quân đội nhân dân, ngày 10-6-2015.
(2) Nguyễn Thị Vy, Phòng, chống “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong cán bộ, đảng viên hiện nay, Tạp chí Cộng sản điện tử ngày 22-3-2013.
(3) Ý kiến của nhà báo Hà Đăng, theo Nguyễn Thị Vy, tài liệu đã dẫn.
(4) GS.TS. Trần Đại Quang, trích trong sách Phòng, chống “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong công tác cán bộ đảng viên hiện nay, NXB. Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội, 2012. Dẫn theo Trang thông tin điện tử của NXB. Chính trị quốc gia, ngày 5-3-2015.