Còn xảy ra tình trạng tham nhũng, lãng phí

Báo cáo của đoàn giám sát do Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế Vũ Hồng Thanh trình bày cho thấy, hiệu quả hoạt động của DNNN giai đoạn 2011-2016 chưa tương xứng với nguồn lực đang nắm giữ. Tổng tài sản và vốn tăng nhưng doanh thu, lợi nhuận trước thuế và nộp NSNN có tốc độ tăng chậm (bình quân 3%/năm), tổng số nợ phải trả cao, tăng 26% so với năm 2011; chưa thực sự phát huy được vai trò chủ đạo trong nền kinh tế. Hiệu suất sinh lời trên vốn kinh doanh của các DNNN đạt 2,1% năm 2015, thấp hơn nhiều so với DN có vốn đầu tư nước ngoài (FDI): năm 2015 là 5,5%; hiệu quả đầu tư của khối DNNN cũng đạt thấp so với DN ngoài nhà nước và DN FDI, hệ số ICOR của khối DNNN trong giai đoạn 2011-2016 cao hơn nhiều so với 2 khu vực DN còn lại (năm 2016 cao gấp 1,58 lần so với DN ngoài nhà nước, 1,86 lần so với doanh nghiệp FDI). Bên cạnh đó, tỷ suất lợi nhuận của toàn khối DNNN (100% vốn nhà nước) giảm trong giai đoạn 2011-2016 (tỷ suất lợi nhuận/vốn chủ sở hữu (ROE) giảm 39%, tỷ suất lợi nhuận/tài sản (ROA) giảm 30%).

Báo cáo cũng chỉ ra, một số DNNN hoạt động yếu kém, làm ăn thua lỗ, tỷ suất lợi nhuận/vốn chủ sở hữu thấp hơn chi phí vay vốn trung bình của các tổ chức tín dụng, tỷ lệ nợ phải trả/tổng tài sản cao. Tại một số DNNN còn xảy ra tình trạng tiêu cực, tham nhũng, lãng phí, làm thất thoát tài sản nhà nước.

Đáng chú ý, báo cáo cũng nêu, hoạt động đầu tư ra ngoài DN còn dàn trải, hiệu quả chưa cao. Lũy kế tính đến 31-12-2016 đã đầu tư ra nước ngoài trên 7 tỷ USD, có 25,5% dự án báo lỗ, 29% dự án lỗ lũy kế. Lợi nhuận được chia cho bên Việt Nam năm 2016 là 145 triệu USD, tương đương trung bình 2% tổng vốn đầu tư ra nước ngoài thực hiện. Hiệu quả đầu tư vào công ty con, công ty liên kết còn hạn chế, ảnh hưởng không tốt đến năng lực tài chính và hiệu quả sử dụng vốn tại DN.

Vẫn theo báo cáo này, tình trạng lãng phí, thất thoát nguồn lực đất đai, tài sản... diễn ra phức tạp; tình trạng đấu thầu hình thức chưa được ngăn chặn hiệu quả; công tác quản lý tài sản công thiếu chặt chẽ. Công tác kiểm tra, xử lý vi phạm pháp luật về khoáng sản của các cơ quan quản lý nhà nước chưa được thực hiện đầy đủ, triệt để nhằm phát hiện và xử lý kịp thời. Trong quản lý, sử dụng đất của các DNNN, còn trường hợp chưa kê khai đăng ký với cơ quan nhà nước có thẩm quyền, không đưa đất vào sử dụng, sử dụng đất không đúng mục đích, để đất bị lấn, chiếm. Bên cạnh đó, việc cơ cấu lại một số DN làm ăn thua lỗ, thu hồi vốn của Nhà nước từ các dự án đầu tư không hiệu quả còn chậm, hậu quả nghiêm trọng. Việc công khai thông tin trong DNNN còn hạn chế, không kịp thời, thiếu minh bạch, mang tính hình thức.

Báo cáo cũng chỉ ra rằng, hầu hết các doanh nghiệp qua thanh tra, kiểm toán đều vi phạm pháp luật ở các mức độ khác nhau, một số DNNN thực hiện thủ tục đầu tư, đấu thầu, mua sắm tài sản không đúng quy định; huy động, quản lý, sử dụng vốn đầu tư dàn trải, tùy tiện, đầu tư ngoài ngành, ngoài doanh nghiệp không đúng quy định, góp vốn dàn trải dẫn đến lãng phí, thiếu hiệu quả, một số dự án đầu tư ngoài ngành tỷ suất lợi nhuận thấp, khả năng mất vốn cao. Hoạt động đầu tư tài chính vi phạm nghiêm trọng gây mất vốn hoặc thiệt hại lớn.

Vẫn theo báo cáo giám sát, cũng chỉ ra việc chuyển giao quyền đại diện chủ sở hữu vốn nhà nước tại doanh nghiệp về Tổng Công ty Đầu tư và Kinh doanh vốn nhà nước (SCIC) còn chậm, quy mô còn hạn chế. Qua 10 năm hoạt động, vốn nhà nước do SCIC tiếp nhận quản lý mới khoảng 1% tổng số vốn nhà nước tại doanh nghiệp (theo giá trị sổ sách); 99% vốn nhà nước tại DN vẫn do các bộ, địa phương quản lý…

Các đại biểu Quốc hội thảo luận sáng 28/5.

Có biểu hiện lợi ích nhóm, nhóm lợi ích?

Đây là vấn đề nhận được sự quan tâm của toàn xã hội nên Quốc hội dành trọng 1 ngày để thảo luận. Các ĐBQH cũng đã phát biểu nhiều ý kiến thẳng thắn về nội dung này. ĐB Hoàng Quang Hàm (Phú Thọ) cho rằng, báo cáo của Đoàn giám sát đã khái quát kết quả đạt được cũng như tồn tại, hạn chế của tình hình sử dụng vốn, tài sản nhà nước tại các doanh nghiệp cũng như việc cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nước. Để lĩnh vực trên hiệu quả hơn, ĐB Hoàng Quang Hàm đề nghị Chính phủ sớm nghiên cứu trình Quốc hội sửa Luật quản lý, sử dụng vốn Nhà nước; tính toán nguồn vốn bổ sung cho các doanh nghiệp nhà nước, trong đó có nguồn vốn từ việc cổ phần hoá, thoái vốn tại các doanh nghiệp; cần đảm bảo chủ trương doanh nghiệp nhà nước chỉ đầu tư vào các lĩnh vực then chốt thiết yếu, những địa bàn quan trọng về an ninh quốc phòng. ĐB Hoàng Quang Hàm cũng đề nghị Chính phủ quy định rõ chức năng nhiệm vụ của SCIC, không để công ty này đầu tư vào những lĩnh vực không then chốt và nhà nước đang thoái vốn.

ĐB Hoàng Quang Hàm cũng đề nghị, cần rà soát và xử lý dứt điểm các dự án kém hiệu quả, thua lỗ kéo dài của tập đoàn, tổng công ty; không chỉ có 12 dự án của ngành Công thương hay Tổng công ty công nghiệp tàu thuỷ Vinashin mà cần rà soát tổng thể, qua đó đảm bảo không để mất vốn do thua lỗ kéo dài, hao mòn tài sản, chi phí lãi vay.

ĐB Leo Thị Lịch (Bắc Giang) cho rằng, những bất cập trong hoạt động của DNNN là do nhiều bộ, ngành không muốn rời xa DN -vốn coi là sân sau và là biểu hiện lợi ích nhóm, nhóm lợi ích. Chính vì vậy, các bộ, ngành không thực hiện khách quan trong xây dựng chính sách, làm giảm hiệu quả quản lý, khiến DNNN ỷ lại, gây ra hiện tượng tiêu cực lãng phí. Do đó, cần triệt để thực hiện chủ trương chuyển giao DNNN về SCIC.

ĐB Leo Thị Lịch (Bắc Giang) và một số ý kiến đề nghị phải tách rõ 2 chức năng của DNNN, tạo môi trường kinh doanh bình đẳng để các DN khác cùng tham gia, chia sẻ…