Đồng chí Trần Bạch Đằng là người cộng sản kiên trung, một lòng vì Đảng, vì dân, vì nước. Đồng chí đi theo cách mạng từ rất sớm, khi mới 17 tuổi. Năm 19 tuổi, Đồng chí Trần Bạch Đằng đã tham gia lãnh đạo Tổng khởi nghĩa ở Sài Gòn. Trải qua hai cuộc kháng chiến, chịu đựng nhiều gian khổ, hy sinh nhưng lúc nào Đồng chí cũng hết lòng, hết sức vì sự nghiệp cách mạng, “tận trung với nước, tận hiếu với dân”.

Đồng chí Trần Bạch Đằng là một cán bộ lãnh đạo có tài, có tầm nhìn xa và tư duy đổi mới. Trong chiến tranh, Đồng chí từng làm Bí thư Thành ủy Sài Gòn, nhiều năm phụ trách Ban Tuyên huấn Trung ương Cục và là Ủy viên Đoàn Chủ tịch Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam. Với bất kỳ vị trí công tác nào, Đồng chí cũng có nhiều đóng góp tích cực, thẳng thắn và hiệu quả. Nhiều ý kiến chỉ đạo của Đồng chí đã góp phần không nhỏ vào thắng lợi của cuộc cách mạng giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước.

Trong những năm tháng xây dựng đất nước, nhiều ý kiến đóng góp của Đồng chí cho công tác xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền… thể hiện tầm nhìn xa và sự quyết liệt xóa bỏ tư duy trì trệ, hướng tới mục tiêu phục vụ cuộc sống người dân ngày càng tốt hơn.

Đồng chí Trần Bạch Đằng là người đa tài và có ngòi bút đa năng, trí tuệ, sắc sảo, tâm huyết. Mặc dù rất bận rộn với công tác lãnh đạo, chỉ đạo, nhưng trong lĩnh vực văn học- nghệ thuật nào Đồng chí cũng gây ấn tượng mạnh với công chúng. Trần Bạch Đằng vừa là cán bộ cấp cao của Đảng, vừa là nhà trí thức lớn, đồng thời cũng là một nghệ sĩ tài năng với nhiều tác phẩm được xã hội ghi nhận, giới chuyên môn đánh giá cao.

Đồng chí Trần Bạch Đằng từng dạy học khi mới 17 tuổi và sau này là người giảng bài, báo cáo chuyên đề thu hút, có sức thuyết phục cao. Đồng chí làm thơ có phong cách riêng với các tác phẩm tiêu biểu như: Bài ca khởi nghĩa (1970), Hành trình (1972), Theo sóng Đồng Nai (1975), Đất nước lại vào Xuân (1978), Những cái tên đồng bằng (1986), Tuyển tập Hưởng Triều (1979). Đồng chí viết truyện sắc sảo với các tác phẩm như: Bác Sáu Rồng (tập truyện ngắn, 1975), Một ngày của bí thư tỉnh ủy (tập truyện ngắn, 1985), Chân dung một quản đốc (tiểu thuyết, 1978), Ngày về của ngoại (truyện vừa, 1985). Đồng chí Trần Bạch Đằng còn là người viết tiểu thuyết, kịch và kịch bản điện ảnh có tầm cỡ. Nhiều tác phẩm của Đồng chí được bạn đọc, khán giả yêu thích như: Nửa tuần trăng kỳ lạ (kịch, 1984), Tình yêu và lời đáp (kịch, 1985), Một mùa hè oi ả (1986), Một mối tình (kịch, 1987), Ông Hai Cũ (kịch bản phim, 1982-1988). Trong đó, nổi bật nhất là Ván bài lật ngửa gồm 9 tập (1982-1988) đã để lại trong lòng người xem nhiều dấu ấn khó phai.

Đặc biệt, Đồng chí Trần Bạch Đằng tham gia, gắn bó với công tác tuyên huấn suốt 60 năm; từng là lãnh đạo cơ quan báo chí khi còn rất trẻ. Đồng chí được giao phụ trách tờ Chống xâm lăng của Thành ủy Sài Gòn vào năm 1946-khi mới 20 tuổi và làm Tổng Biên tập Báo Nhân dân miền Nam của Trung ương Cục vào năm 1951. Trong suốt cuộc đời mình, Đồng chí đã viết hàng ngàn bài báo với tinh thần góp ý xây dựng chính quyền, chống tư tưởng sai trái, chống tiêu cực, lãng phí, thúc đẩy đổi mới, bảo vệ người dân nghèo…112 bài trong số đó đã được chọn lọc và in trong tập sách “Đổi mới-đi lên từ thực tế” với 1.090 trang được chia thành 3 phần: Thôi thúc của đổi mới (phần I); Gian nan bước đầu (phần II), Chín năm cho một hồi sinh (phần III). Tập sách này là tập chính luận xuất sắc hiếm thấy trong những năm gần đây.

Nhân dịp kỷ niệm 90 năm Ngày sinh của Đồng chí Trần Bạch Đằng (15/7/1926-15/7/2016), nhất là khi chúng ta vừa kỷ niệm 91 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam (21/6/1925-21/6/2016), với những đóng góp to lớn của Đồng chí cho hoạt động báo chí Nam Bộ nói riêng, của nền báo chí cách mạng Việt Nam nói chung trong suốt hơn nửa thế kỷ, có thể khẳng định, Trần Bạch Đằng là một trong những cây bút hàng đầu của nền báo chí cách mạng Việt Nam. Sự đóng góp to lớn của Đồng chí đối với nền báo chí cách mạng Việt Nam không chỉ ở chiều dài của thời gian với 60 năm hoạt động không ngừng nghỉ, không chỉ ở sự đồ sộ hiếm có với hàng ngàn bài báo, tác phẩm báo chí đăng trên các báo, tạp chí như: Sài Gòn Giải Phóng, Tuổi Trẻ, Công an TP, Phụ Nữ, Kiến Thức Ngày Nay…mà còn là chiều sâu của tư duy, sự thôi thúc đổi mới để phát triển, sự quyết liệt trong đấu tranh chống tiêu cực, lãng phí, bảo vệ chính nghĩa, góp phần xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền ngày càng trong sạch, vững mạnh.

Tháng 8-1975, ngay sau ngày giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước gần 4 tháng-nhân kỷ niệm 30 năm Cách mạng Tháng Tám (1945-1975), Đồng chí đã viết bài “Tháng Tám-Ước mơ và hiện thực”, nêu những khát khao của người dân Việt qua bao đời-giấc mơ được tự do, hạnh phúc nhưng bao năm không đạt được; nhiều phong trào yêu nước thất bại. Cho đến khi Bác Hồ ra đi tìm đường cứu nước, Cách mạng Tháng Tám thành công, mang lại ấm no, hạnh phúc cho nhân dân Việt Nam. Đồng chí viết về chàng thanh niên Nguyễn Tất Thành ra đi tìm đường cứu nước với một góc nhìn sâu sắc: “…lịch sử Việt Nam được sửa soạn viết lại từ khi bến Nhà Rồng tiễn một thanh niên, không “Đông Du” sang nước Nhật tư sản quân phiệt, không “Bắc Du” đến một nước tư sản Trung Hoa ra đời thiếu ngày tháng. Người thanh niên ấy không cam tâm nô lệ…” (Đổi mới-đi lên từ thực tế. Nhà xuất bản Trẻ, năm 2000, trang 14, 15); và Đồng chí khẳng định: “Chúng ta đã có ngày nay, một ngày nay vô giá. Chúng ta dám đánh đổi hết thảy để có ngày nay. Ngày nay, độc lập đã vĩnh viễn rồi, tự do đã vĩnh viễn rồi, một nền tự do vô cùng sâu sắc, một nền độc lập vô cùng rộng lớn. Chưa bao giờ Việt Nam chúng ta có được độc lập, tự do như ngày nay”; “Chúng ta, chúng ta đang biến phần ước mơ còn lại-ước mơ hạnh phúc no đầy-thành hiện thực”; hay: “Nói một cách khác, hiện thực còn to lớn hơn nhiều so với ước mơ của chúng ta. Suốt 30 năm, nỗ lực của chúng ta dồn cho thành tựu ngày nay. Từ bây giờ trở đi, nỗ lực của chúng ta dồn cho việc xây dựng một nước Việt Nam giàu đẹp và hùng cường”. (Đổi mới-đi lên từ thực tế. Nhà xuất bản Trẻ, năm 2002, trang 16, 17, 20). Lời văn trong bài lúc như sóng cuộn, lúc như cơn gió thổi bùng ngọn lửa cách mạng, có sức thôi thúc thật mạnh mẽ. Phải là người có sự từng trải, có lòng yêu nước nồng nàn, tinh thần cách mạng kiên trung thì mới có thể viết nên những dòng chữ ngập tràn nhiệt huyết cách mạng như thế.

Nói về cách thức để đạt được sự thành công, Trần Bạch Đằng có cách so sánh đầy hình ảnh và thú vị: “…không có một máy bay nào không cất cánh từ những đường băng, từ những sân bay nằm ngang trên mặt đất. Hãy tạo ra những đường băng và sân bay kiên cố. Nếu cần và chắc chắn là rất cần, chúng ta vui lòng tháo đôi giày ra để dùng gót chân nện đất, tháo găng tay ra để dùng ngón tay nén đất. Gót chân, ngón tay có thể chai cứng. Có hề gì. Cái đẹp tự nó đã đổi cốt cách…” (Đổi mới-đi lên từ thực tế. Nhà xuất bản Trẻ, năm 2002, trang 22).

Trong giai đoạn sau giải phóng, TP Hồ Chí Minh nói riêng, cả nước nói chung gặp nhiều khó khăn, hàng loạt thách thức đang chờ đợi sự vào cuộc quyết liệt của Đảng bộ, chính quyền Thành phố. Đồng chí đã viết nhiều bài báo kêu gọi mọi người cùng ý thức về trách nhiệm công dân trước vận hội mới, chung tay xây dựng Thành phố….Phần lớn các bài viết của “Nhà báo không thẻ” Trần Bạch Đằng đều dồi dào chất liệu cuộc sống, văn phong thường mạnh mẽ, dứt khoát, có sức thôi thúc như chính con người, cuộc đời phấn đấu, lao động và cống hiến không mệt mỏi của Đồng chí.

Trong những năm tháng gần cuối cuộc đời, Đồng chí Trần Bạch Đằng vẫn tiếp tục làm việc, tiếp tục cống hiến. Những ngày nằm trên giường bệnh, mỗi khi có ý tưởng mới, Đồng chí thường cho gọi thư ký đến; Đồng chí gắng sức đọc từng câu, từng đoạn ngắn để thư ký ghi chép lại, sau khi hoàn chỉnh bài thì chuyển ngay đến tòa soạn báo để kịp thời ra mắt bạn đọc. Cứ thế, nhiều bài báo ký tên Trần Bạch Đằng đã đến với công chúng cả nước, kịp thời chống lại cái xấu, cái ác, bênh vực những người dân nghèo yếu thế, cổ vũ những điều hay lẽ phải, góp ý cho chính quyền các cấp những hướng giải quyết hợp lý, hợp tình. Trên giường bệnh, mặc dù đang trong giai đoạn sức tàn lực kiệt nhưng tinh thần và ý chí của Đồng chí vẫn hướng về Đảng, hướng về nhân dân. Ý chí cách mạng kiên cường, tấm gương lao động quên mình của Đồng chí thật đáng để chúng ta hôm nay và các thế hệ mai sau học hỏi.

Trong 60 năm hoạt động báo chí của mình, Đồng chí Trần Bạch Đằng đã viết hàng ngàn bài báo và đăng trên hàng chục tờ báo khắp cả nước. Không chỉ có báo Trung ương, báo lớn mà kể cả một số tờ báo tỉnh, báo địa phương, cứ mỗi khi ban biên tập các báo cần tiếng nói- “ngòi bút uy lực” Trần Bạch Đằng, khi liên lạc đặt bài, Đồng chí đều cố gắng nhận lời, nhiệt tình hỗ trợ.

Trong phần lớn cuộc đời mình, Đồng chí gắn bó với công tác tư tưởng, tuyên huấn. Đây là một trong những nhiệm vụ đầy khó khăn, thử thách, đòi hỏi người cán bộ lãnh đạo phải luôn đi sâu, đi sát với cán bộ, đảng viên và quần chúng để nắm bắt tư tưởng và kịp thời định hướng dư luận xã hội. Trần Bạch Đằng là con người đi lên từ thực tiễn, luôn lấy thực tế cuộc sống, kết hợp nhuần nhuyễn với Chủ nghĩa Marx-Lenin và tư tưởng Hồ Chí Minh làm phương châm hành động. Giờ đây, đọc lại các bài báo Đồng chí viết cách nay hàng chục năm, chúng ta vẫn thấy tràn ngập hơi thở cuộc sống với những phân tích, đánh giá, nhận định sắc bén, vừa có tâm, vừa có tầm.

Từ nhiều năm trước, Đồng chí Trần Bạch Đằng đã quan tâm, trăn trở và có nhiều đề xuất về cải cách hành chính nhằm xây dựng hệ thống chính quyền năng động, hiệu quả hơn. Trong các bài viết: “Cải cách hành chánh ở Việt Nam-Vài suy nghĩ”, “Cải cách hành chánh bước đầu, một cái nhìn bao quát”…Trần Bạch Đằng đã thẳng thắn chỉ ra những hạn chế, yếu kém và đề xuất nhiều giải pháp nhằm xây dựng nền hành chính tinh gọn nhưng hiệu quả, lấy con người làm trung tâm. Trong bài “Cải cách hành chánh ở Việt Nam-Vài suy nghĩ”, Đồng chí Trần Bạch Đằng viết: “Vấn đề cuối cùng và cũng mang tính quyết định cho cải cách hành chánh là vấn đề cán bộ, nếu không, cho dù có thiết lập được hệ thống tổ chức hợp lý từ trên xuống, dù cho có đủ luật lệ, quy tắc, quy phạm thì vẫn không thể đạt mục tiêu. Có khi chính vì không có con người phù hợp mà cải cách hành chính chỉ là cái “hữu danh vô thực”” (Đổi mới-đi lên từ thực tế. Nhà xuất bản Trẻ, năm 2002, trang 617). Tháng 3-2000, Đồng chí viết: “Tầng nấc chính là nguyên nhân gây rắc rối cho điều hành bộ máy chính quyền của ta. Dinh lũy “tầng nấc” đó khiêu chiến với cuộc cải cách hành chính và tới nay, các đạo quân cải cách hành chính đụng đầu với bức tường quá kiên cố, thậm chí dinh lũy còn được phong tỏa bằng kẽm gai rộng hơn”. Và Đồng chí Trần Bạch Đằng đề xuất: “Nếu chưa tiến hành được đồng loạt thì tôi cũng ngả về ý kiến đề xuất Trung ương cho phép thành phố Hồ Chí Minh thử nghiệm tổ chức bộ máy chính quyền thành phố gọn nhẹ, ít tầng nấc, hiệu quả, mang nội hàm đô thị rõ ràng”. (Bài “Cải cách hành chánh bước đầu, một cái nhìn bao quát”, in trong tập Đổi mới-đi lên từ thực tế. Nhà xuất bản Trẻ, năm 2002, trang 966).

Như phần lớn các nhà cách mạng tiền bối của nước ta, trong suốt cuộc đời mình, Trần Bạch Đằng chủ yếu tự học, tự nghiên cứu. Thế nhưng, các kiến thức về chính trị, kinh tế, văn hóa- nghệ thuật của Đồng chí thật phong phú, uyên thâm. Ngoài các tác phẩm thơ, truyện, kịch bản điện ảnh, tiểu thuyết…Đồng chí Trần Bạch Đằng còn tham gia biên soạn, làm chủ biên hoặc đồng chủ biên hàng loạt công trình nghiên cứu về dư địa chí, lịch sử, văn hóa... được giới chuyên môn đánh giá cao.

Với cuộc đời 81 năm, trong đó có 64 năm đi theo cách mạng, sống, chiến đấu và lao động hết mình vì Đảng, vì nước, vì dân, Đồng chí Trần Bạch Đằng là tấm gương sáng về sự trung kiên, về tinh thần cộng sản cao quý. Đồng chí cũng để lại một di sản đồ sộ với hàng ngàn bài báo, hàng chục tập thơ, truyện, tiểu thuyết, kịch bản, chính luận, nghiên cứu…có giá trị, được nhiều người yêu thích. Với thành phố Hồ Chí Minh, Đồng chí Trần Bạch Đằng luôn là người con thân thương, người đồng chí, đồng đội tận tâm, tận tình và hết sức chân thành, thẳng thắn. Những ý kiến đóng góp của Đồng chí trong công tác xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền đã góp phần quan trọng vào sự nghiệp xây dựng và phát triển thành phố trong suốt 41 năm qua và sẽ còn tiếp tục đồng hành cùng Đảng bộ, Chính quyền và Nhân dân thành phố trong những năm tới.

Nguyễn Thành Phong

Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Bí thư Thành ủy,

Chủ tịch UBND TPHCM

* Đồng chí Trần Bạch Đằng - Nhà lãnh đạo đa tài của đất Nam bộ thành đồng

* Khai mạc Hội thảo khoa học “Đồng chí Trần Bạch Đằng - Người cộng sản kiên trung”

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1.Tuyển tập Trần Bạch Đằng. Nhà xuất bản Quân đội Nhân dân, 2007.

2.Tuyển tập Đổi mới-Đi lên từ thực tế. Nhà xuất bản Trẻ, năm 2002.

3.Trần Bạch Đằng-Cuộc đời và ký ức. Nhà xuất bản Trẻ, năm 2006.

4. Từ bục giảng đến văn đàn- Trần Hữu Tá. Nhà xuất bản Trẻ, năm 2016.

5. “Nhớ chú Trần Bạch Đằng-Cây bút chính luận sắc sảo”-Phạm Phương Thảo. Báo SGGP số ra ngày 21-6-2016.