Chẳng hạn, đoạn video clip về cuộc trao đổi giữa Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam và một nữ chủ tịch UBND phường ở Quận 4, trong đó có chi tiết vị chủ tịch phường cho biết mình là F0 và đã chăm sóc hai người mẹ là F0. Đoạn clip nhanh chóng gây “bão” bởi nhiều người thắc mắc, thậm chí hoang mang, vì sao một vị lãnh đạo phường là F0 lại “ngang nhiên” đi làm việc, tiếp xúc với nhiều người, thậm chí còn trao đổi với Phó Thủ tướng (lý ra phải được cách ly)? Nhưng thực ra, một nội dung quan trọng đã bị bỏ qua một cách vô tình hay cố ý là vị lãnh đạo phường đó từng là F0 và hiện đã được chữa khỏi bệnh. Một F0 và một từng là F0 dĩ nhiên hoàn toàn khác nhau, không thể đánh đồng, lẫn lộn nhau được.

Hay một đoạn clip ở Quận 8 nói về một nhóm người tụ tập trụ sở ban điều hành khu phố vì cho rằng họ đã lâu không được hỗ trợ, trong khi rau củ đem về cất ở đó và để cho hư úng… Trong khi trên thực tế, nhóm người này đã được hỗ trợ rồi và đến thời điểm đó thì chưa được hỗ trợ tiếp (vì phải chăm lo cho bà con khó khăn ở các nơi khác) và cũng chẳng có số rau củ nào bị hư vì để dành lại thay vì phát cho dân!

Một clip khác xảy ra ở Bình Chánh cũng được lan truyền khá nhanh, có nội dung về việc một tổ trưởng tổ nhân dân “giấu hàng tấn gạo” mà không phát cho dân. Nội dung trên clip chỉ có nhiêu đó nhưng đủ làm người xem tức giận, từ đó bức xúc với cả hệ thống. Nhưng sự việc thì không phải như vậy. Nhà của vị tổ trưởng là nơi được chính quyền địa phương mượn để chứa gạo dành để phát cho công nhân gặp khó khăn, chứ không phải người này đầu cơ hay tích trữ…

Mới đây, một đồ họa của fanpage Đài Á châu Tự do (RFA) đã “tóm tắt” diễn tiến công tác chống dịch của TPHCM với nội dung: “TPHCM đã làm điều đó như thế nào?”. Đồ họa này nêu 6 cột mốc: ngày 23/8: Chỉ thị ai ở đâu ở yên đó; cấm giao hàng qua app; đưa quân đội vào giúp. Ngày 23/8: Quân đội giúp mua hàng; tuyên bố “không thắng không về”. Ngày 25/8: Chú bộ đội về xóm; ca ngợi quân đội tận tụy, giao hàng miễn phí. Ngày 26/8: Quá tải đơn hàng mua giùm; nhiều người dân không nhận được hàng. Ngày 27/8: Than phiền bị “bom hàng”; quân đội nói một số nơi không nhận hàng. Ngày 30/8: vỡ trận mua hàng hộ; cho hoạt động trở lại giới xe ôm công nghệ.

Các hoạt động được lược lại thoạt nhìn có vẻ đúng về hiện tượng nhưng thực chất sai lệch về bản chất do bị cắt xén theo một dụng ý xấu. Chẳng hạn, khi đưa câu phát biểu của Bộ trưởng Bộ Quốc phòng “không thắng không về” với ý quyết tâm thực hiện thành công công tác chống dịch thì đồ họa này lại hàm ý đã có một sự thất bại, bắt đầu từ việc giúp dân mua hàng. Hay việc có quá nhiều đơn hàng được đặt cùng lúc khiến hiện tượng chậm trễ cục bộ là điều khó tránh khỏi, hay việc bị “bom hàng” cũng chỉ là cá biệt, số ít so với hàng vạn đơn đã được thực hiện thành công, thì không thể nào dẫn đến cái gọi là “vỡ trận mua hàng hộ”. Và điều này cũng không phải là nguyên nhân của việc cho phép shipper hoạt động trở lại.

Thiết kế đồ họa của RFA bằng việc "tóm tắt" một số hoạt động chống dịch ở TPHCM làm thông tin bị cắt xén, bóp méo, có thể dẫn đến sự nhìn nhận sai lệch của công chúng

Như vậy, có rất nhiều thông tin do bị cắt xén (tách một ý ra khỏi bối cảnh của nó), dẫn dắt sai lệch (sắp đặt với ý đồ để người tiếp nhận hiểu theo cách được gợi ý), bóp méo, xuyên tạc (diễn giải câu chữ hoặc sự kiện theo một ý đồ riêng, cố tình làm người khác hiểu theo cách tiêu cực)… Trong đó, đáng kể nhất là tình trạng thông tin bị cắt xén, làm nó không không còn được nguyên vẹn nên cách hiểu bị méo mó, lệch lạc đi.

Đó là một trong số các cách của thuật ngụy biện, là sự cắt xén thông tin ngoài ngữ cảnh, thường thấy khi ai đó đăng, trích dẫn lại một thông tin (ví dụ một phát ngôn, nhận xét, dữ liệu…) ở dạng trích, rút gọn ra khỏi ngữ cảnh gốc, để lái vấn đề sang hướng khác, làm cho người đọc hiểu nhầm theo một ý đồ nào đó của người trích. Cách thức này dễ đánh lừa người khác bởi các dữ kiện họ đưa ra đều có thật (có thật chứ không phải chính xác!) nhưng không đầy đủ chi tiết hoặc được bóc tách theo một dụng ý tiêu cực, khiến người người tiếp cận tưởng rằng cách diễn giải đó là đúng đắn.

Nhiều người hay dẫn lại câu nói “Một nửa ổ bánh mì là bánh mì, nhưng một nửa sự thật thì không phải là sự thật” để khẳng định sự thật phải là trọn vẹn, không được cắt cúp, tách rời, bóp méo. Do đó, khi gặp một đoạn clip, một dòng thông tin, các số liệu thống kê…, người tiếp cận không được xem như đang nhai một mẩu bánh mì, vì trên thực tế mẩu đang nhai hay mẩu sẽ nhai cơ bản giống nhau về chất lượng, còn thông tin khi bị “gọt đẽo” thì đã trở thành một thứ thông tin khác rồi. Và bao giờ cũng vậy, cảnh giác với các thông tin bị cắt xén là luôn cần thiết.

Công tác phòng chống dịch Covid-19 hiện ở vào giai đoạn khó khăn, phức tạp, có nhiều thử thách. Nếu không có sự đồng lòng của toàn dân mà thường xuyên có những kẻ “thọc gậy bánh xe” thì có thể dẫn đến hậu quả khó lường cho nhiều người, cho xã hội, cho đất nước. Bởi trong bối cảnh hiện nay, các thông tin về tình hình dịch khá nhạy cảm và dễ tác động rộng rãi, do nó là thứ đang được mọi người quan tâm. Hơn lúc nào hết, xã hội cần những thông tin có tác dụng truyền cảm hứng, lan tỏa năng lượng tích cực, mở rộng tinh thần lạc quan, phấn chấn, thúc đẩy tinh thần nhân ai, sẻ chia… Có như vậy thì công cuộc chống dịch mới sớm đi đến kết quả tốt đẹp cho tất cả chúng ta!