Ngày 31-8-1858, thực dân Pháp nổ súng xâm lược nước ta tại Đà Nẵng. Trước sự xâm lược của thực dân Pháp, các phong trào yêu nước của nhân dân ta diễn ra liên tục nhưng đều không mang lại kết quả. Phong trào Cần Vương, với sự chấm dứt của cuộc khởi nghĩa Phan Đình Phùng, rồi kế đến các phong trào nông dân ban đầu diễn ra rất sôi nổi, tiêu biểu như cuộc khởi nghĩa Yên Thế của Hoàng Hoa Thám, kéo dài mấy chục năm cũng thất bại vào năm 1913. Phong trào yêu nước theo khuynh hướng dân chủ tư sản do các cụ Phan Bội Châu, Phan Chu Trinh, Lương Văn Can lãnh đạo cũng rơi vào bế tắc; cuộc khởi nghĩa Yên Bái theo đường lối tư sản của Nguyễn Thái Học lãnh đạo cũng bị thất bại.
Ngày 5-6-1911, Nguyễn Tất Thành đã từ Bến Cảng Sài Gòn ra đi tìm đường cứu nước. Vượt qua nhiều phong ba bão táp từ nhiều châu lục, nhiều phong trào cách mạng trên thế giới, Nguyễn Tất Thành - Nguyễn Ái Quốc từ năm 1920 đã tiếp thu và ra sức truyền bá chủ nghĩa Mác - Lênin vào phong trào công nhân và phong trào yêu nước Việt Nam, chuẩn bị về lý luận cho sự ra đời của Đảng Cộng sản Việt Nam.
Cuối năm 1929, đầu năm 1930, những người cách mạng Việt Nam trong các tổ chức cộng sản đã nhận thức sự cần thiết và cấp bách để thành lập một Đảng Cộng sản thống nhất, chấm dứt sự chia rẽ trong phong trào cách mạng Việt Nam. Trước yêu cầu đó, ngày 3-2-1930 tại Hương Cảng (Trung Quốc), đã diễn ra Hội nghị hợp nhất 3 tổ chức Đảng (Đông Dương Cộng sản Đảng, An Nam Cộng sản Đảng, Đông Dương Cộng sản Liên Đoàn) thành một chính đảng duy nhất là Đảng Cộng sản Việt Nam.
Ý nghĩa lịch sử: Hội nghị hợp nhất các tổ chức Cộng sản ở Việt Nam thành một Đảng duy nhất - Đảng Cộng sản Việt Nam - theo một đường lối chính trị đúng đắn, tạo ra sự thống nhất về tư tưởng chính trị và hành động của cách mạng Việt Nam, hướng tới mục tiêu độc lập dân tộc và Chủ nghĩa xã hội (CNXH).
Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời là kết quả tất yếu của cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc, đấu tranh giai cấp, là sự khẳng định vai trò lãnh đạo của giai cấp công nhân Việt Nam và hệ tư tưởng Mác - Lênin đối với cách mạng Việt Nam. Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời là bước ngoặt vô cùng quan trọng trong lịch sử cách mạng Việt Nam, đánh dấu mốc son chói lọi trong tiến trình lịch sử của dân tộc ta.
Sự ra đời của Đảng là sản phẩm của sự kết hợp Chủ nghĩa Mác - Lênin với phong trào công nhân và phong trào yêu nước của cách mạng Việt Nam. Chủ tịch Hồ Chí Minh là hiện thân trọn vẹn nhất cho sự kết hợp đó, là tiêu biểu sáng ngời cho sự kết hợp giai cấp và dân tộc, dân tộc và quốc tế, độc lập dân tộc với CNXH.
Ngay từ khi ra đời, Đảng đã có Cương lĩnh chính trị xác định đúng đắn con đường cách mạng Việt Nam là giải phóng dân tộc theo cách mạng vô sản, chính là cơ sở để Đảng Cộng sản Việt Nam nắm ngọn cờ lãnh đạo phong trào cách mạng Việt Nam.
Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời và việc Đảng chủ trương cách mạng Việt Nam là một bộ phận của cách mạng thế giới, đã tranh thủ được sự ủng hộ to lớn của cách mạng thế giới, kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại làm nên những thắng lợi vẻ vang. Đồng thời, cách mạng Việt Nam đã góp phần tích cực vào sự nghiệp đấu tranh chung của nhân dân thế giới vì hòa bình, độc lập dân tộc và CNXH.
Trải qua 86 năm trong suốt những chặng đường vẻ vang của Đảng, cách mạng Việt Nam đã vượt qua nhiều thử thách gian nan, để đi từ thắng lợi này đến thắng lợi khác, đưa đất nước ta thống nhất toàn vẹn từ Đại thắng mùa Xuân năm 1975.
Từ khi ra đời đến nay, Đảng ta đã trải qua 12 kỳ đại hội, từng nhiệm kỳ đề ra những chủ trương, đường lối lớn, vạch ra con đường đi tới dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.
Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng vừa diễn ra từ ngày 20 đến 28-1-2016, với sự tham dự của 1.510 đại biểu, đại diện cho 4,5 triệu đảng viên. Là sự kiện chính trị đặc biệt quan trọng, Đại hội XII tập trung cao nhất về trí tuệ, nhân lực, công sức to lớn của toàn Đảng ta, với chủ đề:“Tăng cường xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh; phát huy sức mạnh toàn dân tộc và dân chủ xã hội chủ nghĩa; đẩy mạnh toàn diện, đồng bộ công cuộc đổi mới; bảo vệ vững chắc Tổ quốc, giữ vững môi trường hòa bình, ổn định; phấn đấu sớm đưa Việt Nam cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại”, Đại hội đánh giá việc thực hiện Nghị quyết Đại hội XI và nhìn lại chặng đường 30 năm đổi mới đất nước, xác định phương hướng, mục tiêu, nhiệm vụ và các giải pháp phát triển đất nước, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong 5 năm tới.
Đại hội XII thảo luận, thông qua các văn kiện quan trọng: Báo cáo Chính trị của Ban chấp hành Trung ương khóa XI; Báo cáo đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội 5 năm 2011-2015 và phương hướng, nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội 5 năm 2016-2020; Báo cáo kiểm điểm sự lãnh đạo, chỉ đạo của Ban chấp hành Trung ương khóa XI; Báo cáo về tổng kết việc thi hành Điều lệ Đảng khóa XI; Báo cáo việc thực hiện Nghị quyết Trung ương 4 (khóa XI) “Một số vấn đề cấp bách về xây dựng Đảng hiện nay”.
Đại hội bầu ra Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam gồm 200 đồng chí, trong đó có 180 đồng chí là Ủy viên chính thức Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam khóa XII và 20 đồng chí là Ủy viên Dự khuyết Ban Chấp hành Trung ương khóa XII. Đồng chí Nguyễn Phú Trọng được bầu là Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương khóa XII nhiệm kỳ 2016 - 2020.
Đoàn Đại biểu Đảng bộ Thành phố tham dự Đại hội có 6 đồng chí được bầu vào Ban Chấp hành Trung ương Đảng, là: đồng chí Võ Văn Thưởng, Phó Bí thư thường trực Thành ủy, đồng chí Nguyễn Thành Phong, Phó Bí thư Thành ủy, Chủ tịch UBND Thành phố, đồng chí Tất Thành Cang, Phó Bí thư Thành ủy, đồng chí Phan Thanh Bình, Giám đốc Đại học Quốc gia TP.HCM, đồng chí Huỳnh Thành Đạt, Phó Giám đốc thường trực Đại học Quốc gia TP.HCM và đồng chí Nguyễn Văn Hiếu, Bí thư Quận ủy Quận 2, là Ủy viên Dự khuyết Ban Chấp hành Trung ương khóa XII.
Tại hội nghị lần thứ I, ngày 27-1-2016, Ban Chấp hành Trung ương Đảng đã bầu Bộ Chính trị gồm 19 đồng chí, trong đó có đồng chí Võ Văn Thưởng, Phó Bí thư thường trực Thành ủy TP.HCM.