Nhưng thực tế cho thấy một hiện tượng phổ biến là “biết luật nhưng vẫn phạm luật” ở những người tham gia giao thông, kể cả sinh viên (SV) các trường Đại học. Cuộc điều tra xã hội học do nhóm sinh viên Khoa học Xã hội và nhân văn Trường Đại học Tôn Đức Thắng, tiến hành với 100 sinh viên đại diện cho 3 trường: Đại học Giao thông vận tải, Học viện Hành chính quốc gia, Đại học Tôn Đức Thắng (tháng 6-2007), đã cho thấy những kết quả đáng thất vọng:

90% SV được hỏi trả lời mình có phạm Luật Giao thông đường bộ với đủ các dạng vượt đèn đỏ, lấn tuyến, chở quá số người quy định, đi ngược chiều, chạy quá tốc độ, lạng lách đánh võng, đua xe, không đội nón bảo hiểm ở tuyến đường bắt buộc đội nón bảo hiểm, không mang giấy tờ xe đầy đủ khi lưu thông trên đường, trong đó phổ biến nhất là: Vượt đèn đỏ (58%); đi ngược chiều (57%)...

Biết luật nhưng vẫn phạm luật: vì sao ?

Hiện tượng đáng buồn này khiến chúng ta phải xem lại cách tuyên truyền giáo dục về Luật Giao thông đường bộ, Cuộc điều tra cho thấy rõ các trường đại học đã không làm tốt vai trò giáo dục ý thức chấp hành luật giao thông đến sinh viên.

Chỉ có 44% sinh viên được hỏi có tham dự các hoạt động an toàn giao thông do trường tổ chức, trong số đó có đến 62% sinh viên cho rằng các hoạt động đó còn mang nặng tính hình thức, gây nhàm chán, do đó hiệu quả không cao. Có rất nhiều ý kiến về nguyên nhân vì sao một cá nhân vi phạm Luật Giao thông đường bộ, nhưng tựu chung là cụm từ quen thuộc “gia đình – nhà trường – xã hội” chưa làm tròn trách nhiệm, và ý thức của người điều khiển phương tiện giao thông chưa cao.

Vậy cụ thể: gia đình, nhà trường, xã hội, ý thức cá nhân, đâu là nguyên nhân chính gây nên hiện tượng này và tỷ lệ là bao nhiêu ? Nghiên cứu cho thấy các bậc phụ huynh thường dạy: “Tiên học lễ, hậu học văn”, chứ ít quan tâm đến dạy luật pháp cho con em mình (chỉ 16% sinh viên nhận được những kiến thức về Luật Giao thông từ bố mẹ). Các bạn sinh viên biết đến Luật Giao thông qua nhà trường chiếm 44%, nhưng kênh thông tin chính của sinh viên về vấn đề an toàn giao thông là từ các phương tiện truyền thông đại chúng (chiếm 70%).

Một trong những nguyên nhân quan trọng khác của hiện tượng “biết luật mà vẫn phạm luật” ở sinh viên là do cơ sở hạ tầng giao thông và sự quản lý giao thông còn bất cập. Các bạn sinh viên than phiền đường sá giao thông trong thành phố về chất lượng là “kém” và “rất kém” (42%) và điều này tác động đến hành vi vi phạm luật giao thông đường bộ ở họ. Tuy nhiên, yếu tố chính làm cho sinh viên vi phạm luật là do sự phân luồng giao thông chưa hợp lý dẫn đến lưu lượng xe quá nhiều. 83% sinh viên cho rằng đây là nguyên nhân chính dẫn đến việc các bạn phạm luật giao thông hàng ngày. Điều này cũng dễ hiểu, sinh viên phải đi học đúng giờ, gặp khi đường đông người, họ sẽ chọn cách “đi tắt, đón đầu”: leo lề, vượt đèn đỏ, đi trái đường để kịp đến trường.

Nhưng quan trọng nhất vẫn là ý thức chấp hành luật giao thông ở sinh viên còn kém. Cuộc điều tra cho thấy có 70% sinh viên có giấy phép lái xe, nhưng khi đưa ra 3 câu hỏi trắc nghiệm về luật giao thông (từ dễ đến khó) thì có đến 67% sinh viên trả lời sai. Sinh viên còn trả lời rằng lý do họ vi phạm luật giao thông là vì thấy tiện cho mình (47%); thấy người khác vi phạm nên mình cũng làm theo (56%); và "sốc" hơn là do sinh viên nghĩ rằng những hành vi vi phạm đó “không có khả năng gây hậu quả cho người cùng tham gia giao thông" (70%).

Bắt đầu từ đâu ?

Dĩ nhiên không nên và không phải bắt đầu từ việc bắt chước các loại mốt trên đủ lĩnh vực: thời trang, âm nhạc, ẩm thực, giải trí, quan hệ nam nữ, cách sống thực dụng, lai căng,... Sinh viên cần bắt đầu hội nhập từ những việc nhỏ, nhỏ như việc tuân thủ đúng luật lệ giao thông chẳng hạn. Một người nước ngoài sống khá lâu ở Việt Nam nhận xét: “Ở nước tôi, việc tuân thủ giao thông là luật, còn ở nước các bạn, đó đơn giản chỉ là một sự lựa chọn”. Hãy học ở thế giới từ những việc nhỏ ấy, điều đó có ích hơn và tiết kiệm hơn nhiều cho bản thân sinh viên và cho xã hội. Gia đình cũng cần bắt đầu hội nhập trong cách giáo dục con em mình, bên cạnh chữ “Nhân”, ''Nghĩa", hãy thêm chữ “Pháp”. Nhà trường cần tổ chức lại các hoạt động của mình theo hướng thiết thực hơn, tránh hình thức, bởi vì sinh viên là những người rất không thích tính hình thức và họ dễ dàng nhận ra điều đó. Các cơ quan chức năng cần đổi mới tư duy quản lý và tiến hành những biện pháp cụ thể nhưng lâu dài, tránh căn bệnh “phong trào” đang trở thành mãn tính trong việc tái lập trật tự an toàn giao thông. Có như vậy thì sự “liên minh” giữa “gia đình - nhà trường - xã hội” trong việc kéo giảm hành vi vi phạm luật giao thông mới hiệu quả, góp phần làm cho môi trường đô thị an toàn và văn minh hơn.