Ở Trung Quốc, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc đã sớm nhận ra tài năng quân sự của Võ Nguyên Giáp nên đã giới thiệu ông đi học Trường Quân chính của Đảng Cộng sản Trung Quốc ở Diên An. Chưa đến nơi thì Võ Nguyên Giáp được gọi về do tình hình có biến chuyển mới. Trong thời gian này, ông và các đồng chí của mình đã tranh thủ học các lớp huấn luyện quân sự của Quốc dân đảng Trung Quốc. Ông kể lại: “Chúng tôi nhận thấy nếu phát động vũ trang khởi nghĩa thì sẽ gặp một khó khăn là chúng ta thiếu cán bộ quân sự. (…) Bàn với nhau, thấy là có thể lợi dụng bọn Quốc dân đảng, nhờ chúng huấn luyện quân sự cho một số đồng chí”. Nhờ đó, từ tháng 4/1941, ngoài Võ Nguyên Giáp, nhiều đồng chí như Hoàng Văn Thái, Nam Long, Quang Trung, Thanh Phong… cũng dự học các lớp này.

Đồng chí Võ Nguyên Giáp trong thời kỳ Cách mạng tháng Tám năm 1945. (Ảnh tư liệu)

Những nòng cốt này khi về nước đã đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng các lực lượng mang tính vũ trang đầu tiên. Sau khi Mặt trận Việt Minh ra đời (tháng 5/1941), từ Cao Bằng, những xã “hoàn toàn” Việt Minh phát triển dần thành những tổng, những châu “hoàn toàn” Việt Minh. Ở đây, dần ra đời các đội tự vệ chiến đấu gồm những đội viên dũng cảm nhất. Phong trào tự vệ phát triển mạnh thì vấn đề huấn luyện quân sự trở nên cấp thiết. Đồng chí Phạm Văn Đồng viết tài liệu Người chính trị viên, còn đồng chí Võ Nguyên Giáp thì viết cuốn Công tác chính trị trong quân đội cách mạng.

Cuối năm 1941, Bác Hồ chỉ đạo tổ chức Đội Vũ trang ở Cao Bằng, gồm 12 người, do Lê Quảng Ba chỉ huy. Đội có nhiệm vụ bảo vệ cơ quan lãnh đạo của Đảng, củng cố và giữ vững đường giao thông, đồng thời làm nhiệm vụ tuyên truyền và giúp việc huấn luyện tự vệ và tự vệ chiến đấu.

Tư lệnh Việt Nam Giải phóng quân Võ Nguyên Giáp duyệt binh lần đầu tiên ở Hà Nội ngày 26/8/1945 sau khi giành được chính quyền. (Ảnh tư liệu)

Từ năm 1942, Võ Nguyên Giáp được giao phụ trách Ban Xung phong Nam tiến, tuyên truyền giác ngộ nhân dân, tổ chức con đường quần chúng từ Cao Bằng về Thái Nguyên. Trong thời gian ngắn, người tham gia rất đông và đều tự mình sắm lấy vũ khí. Với những nơi chưa có phong trào, quần chúng còn sợ sức mạnh của quân địch, một khẩu súng, một quả lựu đạn đều có tác dụng cổ vũ tinh thần quần chúng. Võ Nguyên Giáp kể lại: “Anh Thiết Hùng và tôi cũng mang vũ khí. Anh Thiết Hùng mang một khẩu súng sáu, bắn phát nổ phát không. Tôi có một quả lựu đạn, một quả lựu đạn điếc, nhưng đi đâu cũng đeo bên người”…

Năm 1943, bộ phận Cứu quốc quân ở vùng biên giới Việt - Trung về nước; trên đường đi vừa tuyên truyền, huấn luyện, tổ chức quần chúng theo Chương trình và Điều lệ của Việt Minh, vừa mở lớp đào tạo cán bộ cho địa phương và gầy dựng các đội tự vệ. Đến tháng 8/1943, con đường Nam tiến và con đường liên lạc của Cứu quốc quân về phía Cao Bằng đã được khai thông và hợp lại thành “con đường quần chúng cách mạng” ôm vòng lấy Cao – Bắc – Lạng xuống Thái Nguyên về xuôi. Hai khu căn cứ Cao Bằng và Bắc Sơn – Vũ Nhai đã được mở rộng, dựa vào nhau tạo thành thế liên hoàn chiến đấu, tiến có thể đánh, lui có thể giữ.

Đại tướng Võ Nguyên Giáp và Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Bắc Bộ phủ vào tháng 9/1945 ngay sau Cách mạng tháng Tám thành công. (Ảnh tư liệu)

Cuối năm 1944, Bác Hồ chỉ đạo cần phải tập trung những cán bộ và chiến sĩ anh dũng nhất, những vũ khí tốt nhất, tổ chức ra một đội vũ trang tập trung, một đội quân chủ lực để hoạt động. Người đã giao nhiệm vụ này cho Võ Nguyên Giáp và Lê Quảng Ba cùng tổ chức nên một đội gồm 34 chiến sĩ ưu tú được chọn lựa từ các đội vũ trang đã hình thành từ trước đó, lấy tên là Đội Việt Nam Truyền truyền Giải phóng quân, ra đời ngày 22/12/1944. Tại lễ ra mắt, đồng chí Võ Nguyên Giáp nói: “Các đồng chí! …Chính trị trọng hơn quân sự, tuyên truyền trọng hơn tác chiến, nhiệm vụ ấy có tính chất là một nhiệm vụ giao thời. Vận dụng vũ trang tuyên truyền để kêu gọi toàn dân đứng dậy, chuẩn bị cơ sở chính trị và quân sự cho cuộc khởi nghĩa sau này”. Ngay sau đó, Đội đã đánh thắng liền hai trận đầu ở Phai Khắt, Nà Ngần.

Sang năm 1945, tình hình có những chuyển biến mau lẹ. Công tác chuẩn bị quân sự càng được thực hiện khẩn trương. Từ 15 đến 20/4/1945, Hội nghị quân sự Bắc kỳ đã bàn vấn đề tạo thời cơ và kịp thời nắm bắt thời cơ, sẵn sàng phát động tổng khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền. Từ đây, Ủy ban Quân sự Bắc kỳ được thành lập gồm Võ Nguyên Giáp, Văn Tiến Dũng, Lê Thanh Nghị, Trần Đăng Ninh…

Thực hiện chủ trương của Hội nghị, ngày 15/5/1945, đồng chí Võ Nguyên Giáp tuyên bố thống nhất Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân và Cứu quốc quân thành Việt Nam Giải phóng quân, với lực lượng ban đầu gồm 13 đại đội và các đội vũ trang tập trung ở các tỉnh, huyện. Bộ Tư lệnh của Việt Nam Giải phóng quân gồm Võ Nguyên Giáp, Trần Đăng Ninh và Chu Văn Tấn. Như vậy, chỉ trong một thời gian ngắn, các đơn vị vũ trang còn mỏng về số lượng, đơn giản về quy mô đã có bước trưởng thành quan trọng và dần trở thành một đội quân chính quy.

Theo chỉ thị của Bác Hồ là “chọn ngay một địa điểm có cơ sở chính trị quần chúng vững chắc, địa hình thuận lợi, tiện đường liên lạc với miền xuôi, làm trung tâm chỉ đạo phong trào”, Võ Nguyên Giáp cùng các đồng chí của mình bàn bạc và quyết định chọn Tân Trào (tức làng Tân Lập, huyện Sơn Dương, tỉnh Tuyên Quang) làm trung tâm kháng chiến. Từ cuối tháng 5/1945, lán Nà Lừa (Tuyên Quang) trở thành đầu não của cuộc khởi nghĩa giành độc lập.

Ngày 4/6/1945, Bác Hồ triệu tập hội nghị cán bộ đầu tiên ở Tân Trào. Ủy ban Chỉ huy lâm thời Khu Giải phóng cũng được thành lập; Võ Nguyên Giáp được chỉ định làm Thường trực Ủy ban, đặc trách quân sự. Nhiệm vụ chủ yếu của ông lúc này là chuẩn bị lực lượng vũ trang, sẵn sàng cùng toàn dân thực hiện chủ trương tổng khởi nghĩa khi thời cơ đến. Ông chỉ đạo xây dựng, chỉnh đốn Việt Nam Giải phóng quân và tự vệ du kích địa phương, đào tạo cán bộ cơ sở, thiết lập hệ thống tổ chức đảng cũng như công tác chính trị trong Giải phóng quân. Ông cùng với Hoàng Văn Thái được giao nhiệm vụ tổ chức và trực tiếp chỉ đạo Trường Quân chính kháng Nhật nhằm đào tạo cán bộ quân chính sơ cấp, làm nòng cốt cho hoạt động Giải phóng quân.

Tháng 7/1945, nhận định thời cơ đã tới, Bác Hồ đã chỉ thị: “Dù hi sinh đến đâu, dù phải đốt cháy cả dãy Trường Sơn cũng phải kiên quyết giành cho được độc lập”. Lúc này, Võ Nguyên Giáp mở khóa thứ 2 của Trường Quân chính kháng Nhật, khẩn trương chuẩn bị lực lượng vũ trang.

Tháng 8/1945, sau khi nhận được tin Nhật tuyên bố đầu hàng Đồng Minh, Bác Hồ đã chỉ đạo tổ chức Hội nghị toàn quốc của Đảng và Đại hội quốc dân. Tại Hội nghị toàn quốc của Đảng (ngày 13 - 15/8/1945), Tổng Bí thư Trường Chinh đã nhấn mạnh tình thế cấp bách phải nắm đúng thời cơ, phát động nhân dân nổi dậy giành chính quyền trước khi quân Đồng Minh vào Đông Dương; Hội nghị bầu bổ sung Võ Nguyên Giáp cùng 3 đồng chí khác vào Ban Chấp hành Trung ương.

Ngày 13/8, Bác Hồ ra chỉ thị thành lập Ủy ban Khởi nghĩa toàn quốc và thông qua Quân lệnh số 1 do Trần Huy Liệu soạn thảo. Cùng ngày, đồng chí Võ Nguyên Giáp thay mặt Ủy ban Khởi nghĩa toàn quốc ký Quân lệnh số 1, lệnh tổng khởi nghĩa đã được truyền đi khắp nơi trong cả nước.

Chiều 16/8/1945, tại cây đa Tân Trào, trước đại đội Giải phóng quân dưới sự chỉ huy của Đại đội trưởng Đàm Quang Trung, đồng chí Võ Nguyên Giáp thay mặt Ủy ban Khởi nghĩa toàn quốc đọc bản Quân lệnh số 1, chính thức phát động tổng khởi nghĩa giành chính quyền trong cả nước. Liền sau đó, một đơn vị Giải phóng quân đã tiến về giải phóng thị xã Thái Nguyên và lần đầu tiên lực lượng vũ trang phối hợp cùng quần chúng đánh chiếm một thị xã (vào rạng sáng 20/8/1945).

Từ đây, làn sóng tổng khởi nghĩa lan truyền như triều dâng thác đổ; trong đó, các tỉnh Thái Nguyên, Tuyên Quang, Cao Bằng, Bắc Kạn… là những địa phương nổi dậy giành chính quyền sớm nhất trong cả nước.

Ngày 19/8/1945, cuộc khởi nghĩa giành chính quyền ở Hà Nội kết thúc hoàn toàn thắng lợi. Những ngày sau đó, chính quyền ở các địa phương cũng lần lượt về tay nhân dân. Ngày 2/9/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc bản Tuyên ngôn Độc lập, khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa…

Nói đến thắng lợi của Cách mạng tháng Tám, bên cạnh vai trò của Chủ tịch Hồ Chí Minh, không thể không nói tới đồng chí Võ Nguyên Giáp - người có đóng góp to lớn trong việc xây dựng đội quân chủ lực. Vì vậy, PGS.TS. Trần Ngọc Long, nguyên Phó Viện trưởng Viện Lịch sử quân sự Việt Nam, đã nhận định: “Vâng lệnh cụ Hồ, ông Võ Nguyên Giáp đã biến mệnh lệnh ấy thành hành động mang tầm chiến lược. Thứ nhất, với tư tưởng người trước súng sau, khơi thêm nước cho cá vẫy vùng. Một mặt xây dựng mở rộng khu giải phóng, củng cố khu giải phóng. Thứ hai, ông là người đề xuất mở trường quân chính kháng Nhật để đào tạo đội ngũ cán bộ quân sự đầu tiên, sau trở thành những cán bộ nòng cốt trong cuộc tổng khởi nghĩa"[1].

Nguyễn Minh Hải

---------