1. Từ điển Tiếng Việt do Hoàng Phê chủ biên giải thích giá trị là “cái làm cho một vật có ích lợi, có ý nghĩa, là đáng quý về một mặt nào đó…”. Như vậy có thể hiểu “giá trị” là hệ thống niềm tin, chuẩn mực, là các quan niệm mang tính văn hóa về sự tốt đẹp, tầm quan trọng hay ước muốn hướng tới của mỗi cá nhân và của cộng đồng.
Cũng trong Từ điển tiếng Việt do Hoàng Phê chủ biên đã đưa ra một loạt quan niệm về văn hóa: Văn hóa là tổng thể nói chung những giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo ra trong quá trình lịch sử. Văn hóa là một hệ thống hữu cơ các giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo và tích lũy qua quá trình hoạt động thực tiễn, trong sự tương tác giữa con người với môi trường tự nhiên xã hội. Văn hóa là những hoạt động của con người nhằm thỏa mãn nhu cầu đời sống tinh thần (nói tổng quát). Văn hóa là tri thức, kiến thức khoa học (nói khái quát). Văn hóa là trình độ cao trong sinh hoạt xã hội, biểu hiện của văn minh. Văn hóa còn là cụm từ để chỉ một nền văn hóa của một thời kỳ lịch sử cổ xưa, được xác định trên cơ sở một tổng thể những di vật có những đặc điểm giống nhau, ví dụ Văn hóa Hòa Bình, Văn hóa Đông Sơn.
Như vậy có thể hiểu văn hoá là các giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo và tích lũy. Còn giá trị văn hoá, theo tác giả Bùi Hoài Sơn là “Giá trị văn hóa là một hình thái của đời sống tinh thần, được phản ánh và kết tinh đời sống văn hóa của con người, giúp điều tiết hành vi và định hướng sự phát triển tới chân - thiện - mỹ, góp phần tạo cơ sở cho sự phát triển bền vững của các quốc gia - dân tộc trên thế giới, trong đó có Việt Nam”.
Đã có rất nhiều các nghiên cứu đúc kết các giá trị tiêu biểu của văn hoá Việt Nam. Đa số các nghiên cứu đều chỉ ra rằng giá trị văn hóa tiêu biểu của người Việt là: yêu nước; thương người; bất khuất, kiên trung chống giặc ngoại xâm; hiếu học, tôn sư trọng đạo; hiếu thảo đối với ông bà, cha mẹ; cần cù, chịu thương, chịu khó; đoàn kết…
Trong hành trình về phương Nam, người Việt đã mang theo về vùng đất mới tất cả những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp này. Thế nhưng, sắc thái văn hóa Sài Gòn, Nam Bộ vừa có những điểm chung với văn hoá dân tộc, vừa có những nét đặc trưng tạo nên sự đa dạng của văn hóa Việt. Có thể thấy các giá trị văn hoá tiêu biểu của người Sài Gòn - TPHCM là: (1). Yêu nước, kiên cường chống ngoại xâm; (2). Năng động sáng tạo, dám đương đầu với những thử thách; (3). Phóng khoáng, nghĩa tình, hào sảng, hiếu khách; (4). Bao dung, không định kiến; (5). Thực tế, thẳng thắn, bộc trực.
2. Không có dân tộc nào không yêu đất nước của mình, nhưng tinh thần yêu nước của người Việt nói chung, tinh thần yêu nước của người Sài Gòn - TPHCM vẫn có những nét riêng có của nó, đó là kiên cường, bất khuất, dũng cảm vô song, không chịu cúi đầu. Người Việt vào vùng đất này không phải để đi ngâm thơ, vịnh nguyệt, họ vào đây để mong thoát khỏi những ràng buộc của lễ giáo phong kiến và cũng để … kiếm sống. Tới vùng đất mà “chim kêu phải sợ, cá vùng phải kinh” nên người Việt trên vùng đất này dần hình thành cho mình một tính cách là năng động sáng tạo, dám đương đầu với những thử thách và chấp nhận hi sinh vì đại nghĩa. Để quyết định nổ súng chống thực dân Pháp quay trở lại xâm lược Việt Nam lần thứ 2, người lãnh đạo cao nhất ở Nam Bộ khi ấy là Trần Văn Giàu đã “cãi lịnh” đại diện Trung ương Đảng là ông Hoàng Quốc Việt để quyết định nổ súng. Quyết định này sau đó đã được Chủ tịch Hồ Chí Minh đánh giá là đúng đắn và kịp thời. Bởi tinh thần chủ đạo là năng động, sáng tạo, dám đương đầu với khó khăn, thử thách nên thành phố là nơi khởi phát nhiều phong trào lớn của đất nước: từ thanh niên tình nguyện, hiến máu nhân đạo, bảo trợ bệnh nhân nghèo, xây nhà tình nghĩa, nhà tình thương… Và, cũng chính từ thực tiễn sinh động với những quyết sách phá rào thành công của những nhà lãnh đạo thành phố chính là thực tiễn sinh động góp phần tác động lớn để Đảng quyết định đổi mới đất nước…
Khi những người Việt đặt chân lên vùng đất này, họ sợ những người đến sau không có nước để uống nên đã làm những nhà bè lợp lá thả nước trên sông, nay chúng ta còn đó địa danh Nhà Bè. Nay những giá trị văn hoá phóng khoáng, nghĩa tình, hào sảng, hiếu khách ấy vẫn đang được trao truyền và tiếp nối. Đó là hình ảnh những bình nước mát đứng khiêm tốn bên một gốc cây với những lời chào mời khiêm tốn, dễ thương; đó là những quán cơm 2.000 đồng; đó là ATM gạo trong những ngày dịch dã… và gần đây đã xuất hiện các quán “cơm treo”… Tất cả những hình ảnh sống động ấy là minh chứng của tính cách phóng khoáng, nghĩa tình, hào sảng, hiếu khách của người dân Sài Gòn - TPHCM. Nhìn lại đại dịch Covid-19 ở TPHCM năm 2021 có lẽ ai cũng đau lòng, song ít nhất ta còn được an ủi phần nào bởi trong những ngày dịch khốc liệt ấy, người dân thành phố đã tự mình giúp đỡ lẫn nhau, chia sớt cho nhau. Không có một chính quyền nào có thể làm được tất cả mọi chuyện về an sinh xã hội, trong những ngày dịch khốc liệt ấy, cỗ máy nhân ái của người dân thành phố đã vận hành hết công suất.
Nghi thức diễu hành rước lễ dâng bánh chưng, bánh dày lên Quốc tổ Hùng Vương tại Khu tưởng niệm các Vua Hùng, Công viên Lịch sử - Văn hóa dân tộc, phường Long Bình, TP Thủ Đức. (Ảnh: Thanhuytphcm.vn)Là vùng đất mới lại quy tụ người dân trên cả nước nên tính cách người Sài Gòn - TPHCM thường bao dung, không định kiến. Cho dù người đó là ai, đến từ đâu trên đất nước này, miễn làm việc chân chính, kiếm sống lương thiện đều được thành phố sẵn sàng đón nhận. Nhà văn Sơn Nam, người được mệnh danh là “ông già Nam Bộ” đã viết đại ý rằng, người Việt đi về phương Nam với quãng đường quá dài và quá lâu, vậy nên những gì rườm rà vứt bớt đi cho nhẹ gánh. Có lẽ vì vậy mà trong giao tiếp, người Sài Gòn - TPHCM thường ngắn gọn, dứt khoát, rành mạch, dễ hiểu. Cái ngắn gọn, rành mạch tạo ra nét tính cách thực tế, thẳng thắn, bộc trực nên mới xuất hiện những con người mang hình tượng Lục Vân Tiên với tinh thần và tư thế “Giữa đường dẫu thấy bất bằng mà tha”. Vì thực tế nên thước đo chính là bởi kết quả, nhiều khi kết quả, hiệu quả lại không khớp với thực tiễn nên các nhà lãnh đạo của thành phố không chỉ “xé rào” mà còn “phá rào”…
3. Đảng ta xác định: Phát triển kinh tế - xã hội là trung tâm; xây dựng Đảng là then chốt; phát triển văn hóa là nền tảng tinh thần; bảo đảm quốc phòng an ninh là thường xuyên và trọng yếu. Như vậy, Đảng ta xác định văn hóa đặt ngang hàng với kinh tế, chính trị, quốc phòng, an ninh. Để phát huy các giá trị văn hóa truyền thống vùng đất Sài Gòn - Gia Định - TPHCM cần tiếp tục thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp khác nhau.
Trước hết, cần tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục các giá trị văn hoá truyền thống tiêu biểu của vùng đất Sài Gòn - TPHCM. Từ nhận thức đúng đắn tự thân mỗi người sẽ xác định trách nhiệm của mình trong bảo vệ và phát huy các giá trị truyền thống tốt đẹp của vùng đất. Giữ gìn và phát huy những giá trị truyền thống quý báu của vùng đất, nhất là tinh thần đổi mới, sáng tạo. Thành phố đã triển khai xây dựng không gian văn hoá Hồ Chí Minh ở tất cả các cấp, các ngành, các cơ quan, đơn vị của thành phố, song đó mới chỉ là bước đầu, là những công việc cụ thể và tính chất văn hoá vật thể nhiều hơn.
Có lẽ một trong những giá trị lớn trong tư tưởng Hồ Chí Minh là tư duy đổi mới, sáng tạo. Chính tư duy đổi mới, sáng tạo của Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh đã bắt gặp và trùng khớp với tư duy đổi mới sáng tạo của người Sài Gòn - TPHCM. Thành phố cũng tự hào là nơi Bác Hồ đã ra đi tìm đường cứu nước, vậy nên một công việc cần làm là để những giá trị của tư tưởng Hồ Chí Minh, nhất là tư duy đổi mới, sáng tạo thấm sâu vào mỗi cán bộ, đảng viên và người dân Thành phố. Muốn vậy, cần gắn việc học và làm theo Bác với những công việc cụ thể, thiết thực, gắn học và làm theo Bác với những nhiệm vụ của mỗi địa phương, cơ quan, đơn vị… Xây dựng tâm lý cộng đồng với nội dung gắn với các giá trị văn hóa của vùng đất Sài Gòn - TPHCM. Cần kịp thời biểu dương, khen thưởng, nhân rộng các tấm gương cán bộ lãnh đạo năng động, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm; khen thưởng, tôn vinh những tấm gương người tốt việc tốt, các tổ chức, cá nhân đã có những nghĩa cử, hành động đẹp đóng góp cho thành phố.
Văn hóa sinh ra để phục vụ con người và vì vậy những giá trị lỗi thời sẽ bị thời gian đào thải, song những giá trị tốt đẹp cần phải được chăm sóc, vun bồi. Những giá trị văn hoá vùng đất Sài Gòn - TPHCM qua thời gian vẫn chứng minh được sức sống và giá trị vững bền. Trong bối cảnh phát triển mới của thành phố, của đất nước, các giá trị này cần được tiếp tục phát huy.