Hiệu quả của truyền thông đối với CMCN 4.0

Các nghiên cứu cho thấy, CMCN 4.0 được dự đoán tác động đến nhiều lĩnh vực trong xã hội đương đại, đặc biệt là trong lĩnh vực lao động và việc làm. Theo các tác giả Nguyễn Đức Lộc và Nguyễn Thị Tuyết Thanh, Viện Nghiên cứu Đời sống xã hội, việc đo lường sự hiểu biết của sinh viên về cuộc CMCN 4.0 trong bối cảnh nền kinh tế số của Việt Nam là điều cần thiết. Bởi nhận thức của người trẻ về khái niệm này có thể xem như là một biểu hiện quan trọng để nhận biết mức độ hiểu biết của họ và những ảnh hưởng của cuộc CMCN 4.0 đối với việc làm khi tham gia thị trường lao động. Nhận thức của người trẻ về khái niệm kinh tế số và CMCN 4.0 trong bối cảnh hiện tại là nguồn vốn quan trọng để họ định hướng hành vi bản thân cho phù hợp, đồng thời nhận thức này cũng là biểu hiện cho thấy mức độ sẵn sàng của người trẻ trong việc thích ứng với thời đại công nghệ số.

Tuy nhiên, những nghiên cứu của nhóm tác giả nói trên đã cho thấy nhiều người trẻ còn mơ hồ về các khái niệm liên quan đến CMCN 4.0. Cụ thể, kết quả khảo sát của nghiên cứu này cho thấy, sinh viên ở cả hai giới: Nam và nữ đều dành sự quan tâm nhất định đối với cuộc CMCN 4.0. Đặc biệt, phương tiện để tiếp cận thông tin của các bạn chủ yếu là qua các kênh truyền thông. Khi được hỏi về khái niệm CMCN 4.0 trong nền kinh tế số, một nữ sinh viên năm 4 tại Khoa Công nghệ Hóa của Trường Đại học thuộc khối công lập giải thích: “Em có nghe nhiều về cụm từ này trên mạng, từ người thân, lúc đi thực tập cũng có nghe các anh chị nói nữa. Cách mạng 4.0 là thời đại máy móc thay thế con người. Máy móc có thể được liên kết với nhau và được điều khiển bởi con người bằng các phần mềm kết nối”. Một sinh viên nữ khác bổ sung rằng các bạn thường nghe trên các báo, đài và chia sẻ từ những người bạn. Theo các sinh viên này, CMCN 4.0 là cuộc cách mạng thứ tư thế giới, sẽ làm thay đổi, kết nối vạn vật lại với nhau bằng internet, lúc đó con người sẽ tự động hóa…

“Qua các trường hợp trên có thể thấy, các bạn đều đã mô tả được những khái niệm cơ bản về cuộc CMCN 4.0 trong nền kinh tế số. Tuy nhiên, những sự hiểu biết này đa phần chỉ dừng lại ở mức độ nghe người khác nói hay chia sẻ trong các cuộc trò chuyện hoặc tìm kiếm trên internet. Từ dữ liệu trên, một giả định được đặt ra rằng phải chăng khái niệm CMCN 4.0 trong nền kinh tế số ở Việt Nam đang được các phương tiện truyền thông số quan tâm và đưa tin hằng ngày đã ít nhiều tác động đến nhận thức của người dân, đặc biệt là người trẻ”, tác giả Nguyễn Đức Lộc nhận định và cho rằng, nhưng đáng nói ở đây là mức độ hiểu biết sâu tới đâu của người trẻ về vấn đề này cũng là điều đáng quan tâm.

Theo nhóm nghiên cứu, trong bối cảnh hiện nay, truyền thông và mạng xã hội đang dần trở thành một trong những kênh tiếp cận thông tin chính của sinh viên. Xét trong một chừng mực nhất định, truyền thông đang có những tác động đến sự hiểu biết của người trẻ.

“Có nghe nhưng chưa hiểu rõ”

Tuy nhiên, các kết quả phân tích cũng cho thấy hầu như các khái niệm liên quan đến CMCN 4.0 chưa được đại đa số người trẻ hiểu biết đầy đủ và ứng dụng vào thực tiễn. Cụ thể là, ở mức độ hiểu rõ và đã áp dụng vào thực tiễn thì chỉ có thuật ngữ “Truyền thông và kết nối mạng” là khái niệm có tỉ lệ lựa chọn cao nhất trong khảo sát, còn lại các thuật ngữ khác đều chỉ được người trẻ đánh giá mức độ hiểu rõ và đã áp dụng với tỉ lệ khá thấp… Đặc biệt, hầu như ở tất cả các thuật ngữ, ngoại trừ thuật ngữ “Truyền thông và kết nối mạng”, nhân lực trẻ có tỉ lệ đánh giá “chưa nghe bao giờ hoặc “có nghe qua nhưng không hiểu” chiếm tỉ lệ cao, trong đó thuật ngữ “Công nghiệp hóa ảo” chưa được nhân lực trẻ nghe bao giờ hoặc có nghe qua nhưng không hiểu chiếm tỉ lệ cao nhất trong khảo sát.

Nghiên cứu cho thấy sự khác biệt trong mức độ hiểu biết về các thuật ngữ liên quan CMCN 4.0 giữa 2 đối tượng người đi làm và người đi học. Ảnh minh họa: Sinh viên và người lao động tham gia tìm việc làm qua online tại TPHCM

Nghiên cứu của nhóm tác giả cũng đưa các số liệu để phân tích sự khác biệt trong mức độ hiểu biết về các thuật ngữ “Công nghệ kỹ thuật số”, “Dữ liệu lớn (Big data)”, “Robot” và “Công nghiệp hóa ảo” giữa 2 đối tượng người đi làm và người đi học. Kết quả cho thấy đối tượng người đi làm “chưa bao giờ nghe hoặc có nghe qua nhưng không hiểu” về 4 thuật ngữ trên hầu như chiếm tỉ lệ cao hơn hẳn so với đối tượng người đi học, đồng thời, đối tượng người đi học “có nghe và hiểu” về 4 thuật ngữ trên cũng chiếm tỉ lệ cao hơn hẳn so với đối tượng người đi làm. Đến đây, phải chăng môi trường đào tạo đại học đang phát huy tốt vai trò của mình trong việc nâng cao nhận thức cho sinh viên (một trong những nguồn nhân lực trẻ) hiểu về 4 thuật ngữ nêu trên trong thời đại CMCN 4.0.

Dữ liệu phỏng vấn sâu cũng mô tả những hiểu biết của những sinh viên và người lao động trẻ về các khái niệm trong CMCN4.0: “Thực ra tôi có nghe khái niệm này lâu lắm rồi, nghe như vậy thôi chứ cũng chưa tìm hiểu nhiều”, một nam giáo viên tiếng Anh 29 tuổi trả lời với nhóm phỏng vấn. Tương tự, một nữ nhân viên trẻ đang làm việc tại một doanh nghiệp nước ngoài cũng bày tỏ, “Về CMCN 4.0 thì tôi đã nghe nhiều nhưng để hiểu chi tiết thì tôi không có nhiều thông tin. Tôi chỉ hiểu đại khái 4.0 là công nghệ số, hiện đại hóa hơn trong đời sống sản xuất lao động và công nghệ ôtô”…

Thông qua những ngôn từ mà những đối tượng được phỏng vấn sử dụng, đã mô tả những nét đặc trưng cơ bản của khái niệm CMCN 4.0 trong nền kinh tế số. Từ những số liệu trên có thể thấy rằng sự hiểu biết của người trẻ về các khái niệm liên quan đến CMCN 4.0 phần lớn là “có nghe nhưng chưa hiểu rõ”, thậm chí là một bộ phận đáng kể cho hay chưa nghe nói đến. Thực tế này cũng dễ hiểu bởi vì sự hiện diện của CMCN 4.0 còn rất mới mẻ nếu tính từ thời điểm khởi phát là ở Hội chợ Hannover vào năm 2011 tại Đức cho đến nay gần 10 năm. Hơn nữa, ở Việt Nam khái niệm CMCN 4.0 trong nền kinh tế số bắt đầu xuất hiện trên các phương tiện truyền thông đại chúng kể từ sau báo cáo Tương lai nghề nghiệp từ Hội nghị Diễn đàn Kinh tế thế giới (WEF) năm 2016 được dịch và tóm tắt trên bản tin của một số tờ báo chính thống. Vì vậy, sự hạn chế các hiểu biết liên quan đến CMCN 4.0 ở người trẻ cũng là điều có thể hiểu được.