Ngược dòng lịch sử, phẩm chất nghĩa tình của người Sài Gòn - Gia Định - Thành phố Hồ Chí Minh được kế thừa từ tinh thần yêu nước, thương người vốn là phẩm chất truyền thống tốt đẹp của dân tộc đã kết tinh qua nhiều thế hệ. Phẩm chất tốt đẹp ấy lưu chảy trong máu và hơi thở của những lưu dân theo dòng mở cõi, tiếp tục hòa kết, sinh sôi, làm nên phẩm chất của con người Nam Bộ chân chất, nhân hậu, vị tha, trọng nghĩa khinh tài, nhưng cũng rất mạnh mẽ, phóng khoáng và hào sảng. Người Sài Gòn - Gia Định thấm nhuần và thể hiện sinh động phẩm chất nghĩa tình đặc trưng ấy của người Nam Bộ, khắc họa sâu sắc hơn trong cách mạng, từ khi có Đảng, đi theo Đảng và Bác Hồ.

Nghĩa tình của người Gia Định là nghĩa khí trong đấu tranh, không chịu khuất phục, kiên cường chống lại sức mạnh của kẻ ngoại xâm dù mạnh hơn mình gấp nhiều lần. Ngay từ ngày đầu thực dân Pháp nổ súng đánh thành Gia Định, người Gia Định không yếu hèn, nhu nhược như bè lũ phong kiến cầm quyền, mà quyết đi theo những danh tướng và nghĩa binh yêu nước, khởi nghĩa chống giặc như Nguyễn Tri Phương, Trương Định, Trương Quyền, Thủ Khoa Huân, Nguyễn Trung Trực. Nghĩa tình của người Sài Gòn - Chợ Lớn - Gia Định là nghĩa khí đương đầu với muôn vàn khó khăn thử thách nơi trung tâm sào huyệt của kẻ thù qua nhiều giai đoạn, hết thực dân Pháp đến đế quốc Mỹ; chấp nhận hy sinh, bảo vệ chính nghĩa - là bảo vệ Đảng, chở che những người cộng sản, đấu tranh đến cùng với địch bằng muôn hình vạn trạng phong trào, hình thức của đông đảo quần chúng nhân dân cho ngày thắng lợi cuối cùng. Nghĩa khí ấy đã làm nên truyền thống của Đảng bộ Sài Gòn - Chợ Lớn - Gia Định - Thành phố Hồ Chí Minh là: thương dân, trọng dân, gắn bó với dân, dựa vào dân, vì cuộc sống tự do, hạnh phúc của dân mà hy sinh, chiến đấu “từ quần chúng mà ra và trở về với quần chúng”(2).

Nghĩa tình của người Sài Gòn - Chợ Lớn - Gia Định - Thành phố Hồ Chí Minh là nghĩa khí không chấp nhận những bất công, những điều chưa hợp lý, là năng động- dễ dàng thích nghi để vượt thoát những tư duy cạn hẹp, cản trở trong những ngày đầu xây dựng đất nước, mạnh dạn mở cũi, xé rào nhằm mưu cầu cuộc sống ấm no, hạnh phúc cho dân, đóng góp những tiền đề quan trọng cho Đảng ta quyết định đổi mới. Và 30 năm qua, Đảng bộ và nhân dân Thành phố, từ nghĩa khí những ngày đầu ấy, tiếp tục năng động, sáng tạo, nỗ lực không ngừng “góp phần làm nên thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử của 30 năm đổi mới' (3).

Từng ấy năm, hướng tới cuộc sống văn minh, tác phong công nghiệp, Thành phố đã từng bước xây dựng hệ chuẩn mực đạo đức, bồi đắp những giá trị văn hóa của người dân và những phẩm chất đẹp đẽ đó đã được khẳng định, phát huy. Đặc biệt, ý chí vươn lên thoát khỏi nghèo nàn, lạc hậu; lòng nhân ái, yêu thương đồng bào, đồng chí được vun bồi, phát huy mạnh mẽ. Trên địa bàn Thành phố, các phong trào đền ơn đáp nghĩa, uống nước nhớ nguồn, toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa, xóa đói giảm nghèo, khuyến học, khuyến tài, bảo vệ an ninh Tổ quốc, cứu trợ, từ thiện... đã tạo nên nét đẹp hội tụ, đoàn kết cộng đồng và sức lan tỏa sâu rộng, mạnh mẽ từ toàn bộ hệ thống chính trị ra toàn dân, góp phần bồi đắp lý tưởng, hoàn thiện nhân cách sống và tiếp tục phát huy những truyền thống tốt đẹp của dân tộc.

2. Có thể nói, nghĩa tình đã trở thành đặc trưng trong văn hóa ứng xử, trong tư duy hành động của người dân Thành phố Hồ Chí Minh và cũng là một động lực quan trọng tạo nên sự đồng lòng, hiệp lực, nhất là trong những lúc khó khăn. Phẩm chất nghĩa tình của nhân dân Thành phố luôn đồng hành với sự nghiệp xây dựng và phát triển Thành phố, thể hiện trong mọi hoạt động của cả hệ thống chính trị và các tầng lớp nhân dân. Hoạt động nổi bật trong nhiều năm qua của Thành phố là phong trào Đền ơn đáp nghĩa. Thông qua hoạt động của các tổ chức đoàn thể, tổ chức xã hội, người dân thành phố không chỉ đóng góp bằng vật chất để xây dựng hàng ngàn nhà tình nghĩa, tình thương; chăm lo vật chất cho các Mẹ Việt Nam anh hùng, gia đình liệt sĩ, thương binh, gia đình chính sách, có công, mà các đoàn thể như Hội Phụ nữ, Đoàn Thanh niên còn phân công hội viên, đoàn viên thường xuyên chăm sóc các Mẹ Việt Nam anh hùng neo đơn, gia đình liệt sĩ, thương binh khó khăn. Nhiệm kỳ qua, công tác vận động đã mang về quỹ Đền ơn đáp nghĩa 52.318 tỷ đồng, xây mới 418 căn nhà tình nghĩa, 541 căn nhà tình thương cho diện chính sách, tặng 2.154 sổ vàng tiết kiệm,... Đó là những con số “biết nói” thể hiện một cách thuyết phục phẩm chất nghĩa tình của nhân dân Thành phố mang tên Bác kính yêu.

Thành phố Hồ Chí Minh là nơi đầu tiên trong cả nước khởi phát chương trình xóa đói giảm nghèo. Đến nay, giảm nghèo bền vững trở thành tiêu chí phấn đấu quan trọng của cả hệ thống chính trị nhằm nâng cao đời sống nhân dân. Nhiều chính sách, giải pháp hỗ trợ giảm nghèo đã được Thành phố triển khai, huy động được nhiều nguồn lực xã hội cùng góp công, góp của như hỗ trợ vốn để kinh doanh, sản xuất, đào tạo nghề cho các hộ nghèo của ngành Lao động, thương binh, xã hội. Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam Thành phố triển khai rộng phong trào Người tốt, việc tốt, Liên đoàn Lao động thành phố xây dựng nhiều hoạt động ý nghĩa như: chương trình trái tim tình nghĩa, vay vốn ưu đãi tạo lập nhà ở cho công nhân viên chức, lao động, tặng vé xe và quà cho công nhân ăn tết, tổ chức Ngày Tết gia đinh, Tấm vé nghĩa tình cho công nhân xa quê...; Hội Liên hiệp Phụ nữ Thành phố cũng có nhiều hoạt động phong phú, làm ấm lòng những gia đình nghèo, phụ nữ đơn thân như Mái ấm tình thương; Đoàn thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh Thành phố năng động sáng tạo nhiều hoạt động xung kích, tình nguyện vì cuộc sống cộng đồng, như Chiến dịch Xuân tình nguyện, Tiếp sức mùa thi, Tiếp sức đến trường, Tiếp sức người lao động, Thắp sáng ước mơ tuổi trẻ, Hoa phượng đỏ, Mùa hè xanh, Đồng hành cùng thanh niên lập nghiệp lan tỏa ra cả nước, sang cả nước bạn Lào và Campuchia; Hội Nông dân Thành phố cũng trở thành điểm tựa của nông dân, giúp nông dân vượt khó, làm giàu khi triển khai các mô hình: Lấy nông dân dạy nghề cho nông dân, Nông dân khá giả giúp đỡ nông dân nghèo, vận động hiến đất làm đường làm trường học, tặng bồn chứa nước sạch, Tết làm điều hay vì nông dân nghèo...; Hội Chữ Thập đỏ Thành phố cũng đẩy mạnh nhiều hoạt động cộng đồng thu hút người dân Thành phố mở rộng lòng yêu thương, san sẻ với người nghèo qua phong trào Hiến máu nhân đạo, tặng thẻ bảo hiểm y tế, tặng xe lăn, xe lắc cho người khuyết tật, khám chữa bệnh miễn phí, chăm lo bữa cơm dinh dưỡng cho người già neo đơn, trợ giúp gia đình nạn nhân chất độc da cam,... Bên cạnh đó, Hội Bảo trợ bệnh nhân nghèo Thành phố cũng phát động nhiều chương trình như: Cứu trẻ em bệnh tim bẩm sinh, Chăm sóc sức khỏe phụ nữ và và tầm soát các bệnh hiểm nghèo, Âm thanh và tiếng nói cho trẻ câm điếc, Vì nụ cười trẻ thơ,... Ngoài ra, ngành Giáo dục và Mặt trận, đoàn thể các cấp đều có các chương trình vận động tặng học bổng, chăm lo cho trẻ em nghèo hiếu học.

Không chỉ các hoạt động của hệ thống chính trị mà phẩm chất nghĩa tình, nhân ái dường như thấm đẫm trong mỗi con người Thành phố. Có những hành động nhỏ nhưng ấm áp tình người, tạo nên sự lan tỏa lớn, giúp mọi người gắn kết, san sẻ tình thương để gánh nặng âu lo nhẹ bớt phần nào khi gặp khó khăn, như việc những thanh niên mang cơm cho các cụ già neo đơn; những người buôn bán nhỏ đặt tủ bánh mì miễn phí trên đường; những hộp cơm nhân đạo tại các bệnh viện cho người nghèo; những điểm sửa xe, quán ăn miễn phí cho người nghèo, người khuyết tật; những bình nước mát miễn phí cho người đi giữa trời trưa nắng gắt...

Nghĩa tình của người Sài Gòn - Chợ Lớn - Gia Định - Thành phố Hồ Chí Minh sáng ngời ở tinh thần “Vì cả nước, cùng cả nước”, là nơi hội tụ và lan tỏa các nguồn lực, các giá trị tốt đẹp. Từ trong đấu tranh cách mạng, nhiều cán bộ, đảng viên, chiến sĩ trung kiên của Đảng bộ Thành phố đã được tôi luyện; trong số ấy nhiều đồng chí đã hy sinh khi tuổi đời còn trẻ. Những người còn đang sống và cả những người đã mất, họ có thể xuất thân từ nhiều quê hương khác nhau, nhưng sự hy sinh và cống hiến của họ trong khói lửa chiến tranh cũng như trong thời bình đã làm nên sức mạnh và truyền thống đoàn kết, thống nhất của Đảng bộ trong chiều dài lịch sử cách mạng hôm qua và hôm nay. Đảng bộ, chính quyền và nhân dân Thành phố luôn ý thức mọi sự phát triển của Thành phố đều rất cần sự hỗ trợ của cả nước, của các địa phương trong vùng và ngược lại, Thành phố phải phát triển mạnh mẽ để đóng góp nhiều hơn, để phát huy vai trò động lực cho vùng và cả nước.

Ngoài việc chung sức chung lòng cùng cả nước cứu trợ đồng bào bị thiên tai, lũ lụt, Thành phố Hồ Chí Minh luôn sẵn sàng hỗ trợ các tỉnh bạn khó khăn, các tỉnh miền núi, biên giới, hải đảo về cơ sở hạ tầng, kỹ thuật, xây dựng trường học, bệnh viện, nhà tình nghĩa, nhà tình thương, chương trình văn hóa, nghệ thuật... Tinh thần phát huy sức dân chăm lo cho dân của Thành phố đã hội tụ những tấm lòng và lan tỏa khắp cả nước một cách tự nhiên như “người với người sống để thương yêu”. Đến nay, Thành phố Hồ Chí Minh đã ký kết hợp tác phát triển kinh tế - xã hội với 36 địa phương trong cả nước, để cùng chia sẻ kinh nghiệm, nguồn lực, hỗ trợ nhau phát triển.

Bên cạnh đó, Thành phố Hồ Chí Minh cũng luôn là khởi điểm trong các hoạt động ủng hộ Quỹ “Vì Trường Sa thân yêu, vì tuyến đầu Tổ quốc"; các chương trình “Góp đá xây Trường Sa", “Tấm lưới nghĩa tình”, "Tiếp sức vì Trường Sa thân yêu”... Những hoạt động tri ân, nghĩa tình đó không chỉ thể hiện tình cảm, trách nhiệm của người dân thành phố mà thực sự đã góp thêm lửa của lòng yêu nước, giúp các chiến sĩ vững niềm tin, ấm lòng trong tư thế hiên ngang, quyết tâm giữ vững chủ quyền biển đảo thiêng liêng của Tổ quốc.

Con em từ mọi miền đất nước về Thành phố học tập, người lao động các nơi về Thành phố làm việc. Xác định đây là nguồn lực quan trọng đóng góp cho sự phát triển của Thành phố, nên Đảng bộ, chính quyền, các tổ chức chính trị - xã hội và nhân dân Thành phố luôn quan tâm, hỗ trợ, chăm lo, không ngừng nâng cao điều kiện học tập, vui chơi giải trí, chăm sóc sức khỏe... bằng nhiều chương trình, phong trào đa dạng, thiết thực.

3. Trong giai đoạn hiện nay, quán triệt quan điểm “Con người là trung tâm của chiến lược phát triển, đồng thời là chủ thể phát triển” trong Cưong lĩnh xây dựng đất nước thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung, phát triển năm 2011), được cụ thể hóa tại Nghị quyết Trung ương 9 khóa XI về “Xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước”, tiếp tục được xác định trong Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XII, yếu tố “con người văn hóa” đã trở thành quan điểm chủ đạo khi nhận định “phát triển văn hóa vì sự hoàn thiện con người và xây dựng con người để phát triển văn hóa”. Vị trí văn hóa đã được đặt ngang hàng với kinh tế, chính trị, xã hội. Đây chính là chiều sâu của yêu cầu phát triển đất nước, là yếu tố vô cùng quan trọng thúc đẩy sự phát triển bền vững.

Quán triệt quan điểm này, trong các Chương trình hành động của Thành ủy Thành phố Hồ Chí Minh về văn hóa, đặc biệt là Nghị quyết Đại hội Đảng bộ Thành phố lần thứ X nhiệm kỳ 2015-2020 đã đề ra các nhóm nhiệm vụ, giải pháp để phát triển văn hóa, xây dựng con người. Trong đó, điểm mới và quan trọng là hai phạm trù văn hóa và con người, cụ thể là con người Thành phố Hồ Chí Minh, được gắn kết chặt chẽ. Nói đến văn hóa Thành phố Hồ Chí Minh là nói đến “văn hóa con người”, do đó, nhiều năm qua, Thành phố đã nỗ lực phát triển “nền văn hóa vì con người" và đã đạt được những thành tựu đáng kể bên cạnh thành tựu về kinh tế, chính trị, xã hội, giáo dục, V.V..

Những phẩm chất, tính cách đặc trưng, tiêu biểu như năng động, sáng tạo, đi đầu, dám chấp nhận thử thách, nhân ái, nghĩa tình được nhấn mạnh khi thực hiện mục tiêu gắn tăng trưởng kinh tế với phát triển văn hóa, xây dựng con người nhằm xây dựng Thành phố Hồ Chí Minh có chất lượng sống tốt, văn minh, hiện đại, nghĩa tình; có vai trò động lực trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.Ở đây, yếu tố nghĩa tình lần đầu tiên được khẳng định trong Nghị quyết Đại hội Đảng bộ Thành phố như là một tiêu chí xây dựng con người Thành phố Hồ Chí Minh, đồng thời cũng là sự khẳng định giá trị nổi bật của một phẩm chất tiêu biểu của nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh.

Ý Đảng hợp lòng Dân, phản ánh tình cảm và ý nguyện của dân, Nghị quyết của Đại hội Đảng bộ Thành phố lần thứ X xác định mục tiêu xây dựng “Thành phố Hồ Chí Minh văn minh, hiện đại, nghĩa tình", cũng là khát vọng của nhân dân Thành phố. Trước thềm Đại hội, Ban Tuyên giáo Thành ủy tổ chức cuộc khảo sát, thăm dò dư luận xã hội, kết quả cho thấy trong 7 đặc trưng tính cách nổi bật của người dân Thành phố được nhiều ý kiến đồng tình là: nghĩa tình; có ý chí làm giàu; sáng tạo; đoàn kết; tư duy đổi mới; vượt khó; tôn trọng pháp luật. Trong đó, phẩm chất nghĩa tình đã nhận được tỷ lệ đồng thuận cao nhất (65,42%) của người dân Thành phố. Kết quả đó thể hiện sự thống nhất và quyết tâm cao của Đảng bộ và người dân Thành phố.

Thành phố Hồ Chí Minh tự hào khi đã đề ra những Chương trình hành động triển khai hiệu quả các nghị quyết, chỉ thị của Đảng và tập trung mọi nguồn lực thực hiện những mục tiêu, nhiệm vụ lớn lao và quan trọng. Thế mạnh đặc biệt của Thành phố là sức thu hút, hội tụ những con người, những tài hoa ở mọi vùng miền đất nước. Sự phát triển về nhiều mặt trong giao thương, buôn bán, công nghệ thông tin, giáo dục, y tế..., nền tảng của một Thành phố trung tâm về chính trị, kinh tế, văn hóa là điều kiện thuận lợi và đầy thử thách để người dân học tập, làm việc, phát triển năng lực và vươn lên làm giàu. Chính vì thế, Thành phố Hồ Chí Minh là nơi hội tụ đa dạng những con người có kiến thức, kinh nghiệm phong phú để cùng hợp lực xây dựng Thành phố có chất lượng sống tốt, văn minh, hiện đại, nghĩa tình.

Trong điều kiện hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, nhiều vấn đề phát sinh, việc xây dựng con người xã hội chủ nghĩa, giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc và phát triển văn hóa làm nền tảng để tăng trưởng kinh tế bền vững là nhiệm vụ cấp bách và lâu dài. Trong giai đoạn phát triển mới, bên cạnh 3 yếu tố có chất lượng sống tốt, văn minh, hiện đại thì nghĩa tình được khẳng định như một “biểu tượng” tinh thần vừa mang ý nghĩa như một tiêu chí quan trọng để Đảng bộ và người dân tiếp tục phấn đấu xây dựng “Thành phố Hồ Chí Minh - Thành phố nghĩa tình", với những định hướng cơ bản sau đây:

Một là, các cấp ủy đảng, chính quyền, mặt trận, đoàn thể, các tổ chức xã hội cần nâng cao nhận thức về ý nghĩa, tính cần thiết của việc phát huy phẩm chất nghĩa tình, làm cho phẩm chất này thấm sâu vào ý thức và điều chỉnh hành vi xã hội của mọi người dân; trở thành yếu tố đoàn kết cộng đồng, bồi đắp sức mạnh nội sinh để phát triển một cách mạnh mẽ, tạo cơ sở, tiền đề quan trọng để Thành phố Hồ Chí Minh thực hiện tốt vai trò đầu tàu, là trung tâm về nhiều mặt của vùng và cả nước; tạo mọi điều kiện thuận lợi để khơi gợi, khuyến khích người dân phát huy lòng nhân ái, nghĩa tình, tự hào và tự tin về phẩm chất “con người văn hóa” của Thành phố mang tên Bác Hồ kính yêu.

Hai là, tăng cường giáo dục nhận thức, nhất là cho giới trẻ tinh thần uống nước nhớ nguồn, đền ơn đáp nghĩa, tương thân tương ái, quan tâm đến người nghèo, người gặp khó khăn, sẵn sàng giúp đỡ mọi người để cuộc sống ngày càng tốt đẹp hơn. Đẩy mạnh hoạt động tuyên truyền, giáo dục trên các phương tiện thông tin truyền thông, qua các tác phẩm văn học - nghệ thuật, qua hoạt động của các tổ chức đoàn thể chính trị - xã hội, tổ chức xã hội nhằm nhân rộng những việc làm nghĩa tình, tôn vinh các gương điển hình người tốt - việc tốt, phê phán lối sống ích kỷ, cá nhân chủ nghĩa và những hành vi, việc làm xấu, gây hại cho xã hội, ảnh hưởng tiêu cực đến nhiệm vụ xây dựng “Thành phố nghĩa tình".

Ba là, đẩy mạnh các hoạt động nghĩa tình trong phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa ở khu dân cư”; phong trào “Toàn dân bảo vệ an ninh Tổ quốc”, “Quốc phòng toàn dân”; phong trào “Xây dựng nếp sống văn minh đô thị"; xây dựng gia đình hạnh phúc, văn hóa, thật sự là môi trường đầu tiên ươm mầm cho mọi phẩm chất tốt đẹp của con trẻ; tiếp tục thực hiện tốt hoạt động phụng dưỡng các bà Mẹ Việt Nam anh hùng, chăm lo gia đình liệt sĩ, thương binh; chăm lo cho người nghèo, khó khăn, bệnh tật; chăm lo trẻ em nghèo hiếu học; các hoạt động tương trợ, vượt khó trong các giới trí thức, phụ nữ, thanh niên, sinh viên, công nhân viên chức, lao động, tôn giáo... bằng nhiều phương thức đa dạng, phong phú, sinh động với nội dung thiết thực, chất lượng, hiệu quả.

Bốn là, khuyến khích các hoạt động nhân ái, nghĩa tình của người dân Thành phố, hỗ trợ, chia sẻ khó khăn với đồng bào các tỉnh nghèo, vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo, các địa phương gặp thiên tai; đẩy mạnh hoạt động nghĩa tình hậu phương quân đội, vận động Quỹ “Vì biển đảo quê hương - Vì tuyến đầu Tổ quốc”... với nhiều hình thức đa dạng, phong phú, thiết thực.

Năm là, phát huy phẩm chất nghĩa tình của nhân dân Thành phố trong các hoạt động đối ngoại nhân dân phù hợp với lợi ích quốc gia, với chính sách của Nhà nước, góp phần tăng cường quan hệ hữu nghị giữa nhân dân Việt Nam với nhân dân các nước, nhất là với Lào, Campuchia, các nước ASEAN, các nước bạn bè truyền thống đã từng dành nhiều tình cảm, giúp đỡ nhân dân ta trong kháng chiến cứu nước trước đây,... Thông qua hoạt động đối ngoại nhân dân góp phần xây dựng hình ảnh Thành phố Hồ Chí Minh - Thành phố nghĩa tình trong mắt bạn bè quốc tế, thu hút ngày càng nhiều sự quan tâm gắn bó của người Việt Nam ở nước ngoài hướng về quê hương, đất nước.

Sáu là, huy động nhiều “nguồn lực nghĩa tình” trong xã hội với tinh thần phát huy sức dân chăm lo cho dân; phát huy trách nhiệm và nghĩa tình của các tổ chức kinh tế, doanh nghiệp trong việc hỗ trợ thực hiện các công trình, chương trình về văn hóa, y tế, giáo dục, thể dục thể thao, các hoạt động phúc lợi công cộng cho người dân,... đồng thời nâng cao ý thức trách nhiệm của các doanh nghiệp đồng hành cùng nông dân, cùng người lao động và các hoạt động vì môi trường.

Xây dựng “Thành phố Hồ Chí Minh - Thành phố nghĩa tình" cốt lõi chính là phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc và bồi đắp thêm những phẩm chất mang giá trị con người văn hóa, thích ứng phù hợp với yêu cầu phát triển Thành phố trong tương lai, làm dày thêm truyền thống năng động, sáng tạo, nghĩa tình và cũng rất anh hùng của Thành phố mang tên Bác Hồ kính yêu.

----------------------------------------------------

(1) Báo cáo số 160 - BC/TU ngày 12-9-2013 của Ban Thường vụ Thành ủy tổng kết 15 năm thực hiện Nghị quyết Hội nghị lần thứ 5, Ban Chấp hành Trung ương khóa VIII về “Xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh".

(2) Lịch sử Đảng bộ Thành phố Hồ Chí Minh 1930-1975, Nxb. Chính trị quốc gia - Sự thật, H, 2014, tr. 939.

(3) Phát biểu của đồng chí Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tại Đại hội đại biểu Đảng bộ Thành phố Hồ Chí Minh lần thứ X, nhiệm kỳ 2015 - 2020.