Về công tác phát triển đảng viên, vai trò của cấp ủy cơ sở thể hiện ở một số việc cụ thể sau. Trước hết là cụ thể hóa kế hoạch kết nạp đảng viên của cấp ủy cấp trên phù hợp với đặc điểm, tình hình của đảng bộ; chỉ đạo, hướng dẫn, kiểm tra chi bộ xây dựng và thực hiện kế hoạch kết nạp đảng viên. Thí dụ, một đảng ủy phường, sau khi nhận chỉ tiêu phát triển đảng viên trong năm thì có kế hoạch phân bổ cho các chi bộ trực thuộc, gồm chi bộ khu phố, chi bộ trường học, chi bộ quân sự, chi bộ công an, chi bộ doanh nghiệp… và những chi bộ khác trên địa bàn có nguồn phát triển đảng. Đảng ủy phường phải rà soát kỹ nguồn của từng chi bộ (số lượng, khả năng phát triển, thời điểm hoàn tất hồ sơ, các vướng mắc nếu có…); không nhất thiết nơi nào có đông quần chúng thì xem nơi đó có nguồn nhiều, bởi nguồn phát triển đảng gắn liền với tiêu chuẩn về lịch sử chính trị của các quần chúng đó, đồng thời còn phải bảo đảm yếu tố “tự nguyện phấn đấu đứng vào hàng ngũ của Đảng” của từng quần chúng.

Bên cạnh đó, định kỳ hằng tháng, cấp ủy xét đề nghị của chi bộ để bổ sung, điều chỉnh danh sách cảm tình đảng của đảng bộ; xét, đề nghị cho cảm tình đảng đi học lớp bồi dưỡng nhận thức về Đảng; xét đề nghị của chi bộ, quyết định cho cảm tình đảng được làm thủ tục xem xét kết nạp vào Đảng. Tức là cấp ủy phải thực sự chủ động trong việc xem xét nguồn cảm tình đảng của mình, bao gồm việc điều chỉnh danh sách (bổ sung hoặc đưa ra khỏi danh sách), cử đi học lớp cảm tình đảng, kể cả việc xem xét các trường hợp đã đi học rồi nhưng giấy chứng nhận đã quá hạn mà vẫn chưa được kết nạp đảng… Đương nhiên, trong quá trình đó, cấp ủy phải định hướng chi bộ có các hình thức giáo dục, thử thách, rèn luyện cảm tình đảng để xác định rõ động cơ và sức phấn đấu của từng cảm tình đảng.

Còn đối với chi bộ, phải chú trọng công tác đánh giá, phân tích chất lượng quần chúng để xây dựng kế hoạch tạo nguồn kết nạp đảng viên; tổ chức tuyên truyền, giáo dục; chỉ đạo các đoàn thể chính trị - xã hội, nhất là đoàn thanh niên giáo dục, lựa chọn đoàn viên, hội viên ưu tú giới thiệu với chi bộ. Tức là trên cơ sở quần chúng hiện có của cơ quan, đơn vị, chi bộ có kế hoạch tạo nguồn thông qua việc đánh giá về năng lực, đạo đức, trình độ, lịch sử chính trị, nguyện vọng… Chẳng hạn, trong một trường tiểu học hiện có 10 quần chúng, trong đó trước mắt có thể xét đưa vào diện cảm tình đảng 7 quần chúng, gồm 5 giáo viên và 2 nhân viên; số còn lại gồm 2 giáo viên mới chuyển công tác về trường chưa đủ thời gian công tác theo quy định và 1 nhân viên đang học bổ túc THPT. Năm sau, nếu nhân sự không thay đổi thì có thể xem xét đưa tiếp 3 quần chúng còn lại vào diện cảm tình đảng, đồng thời xem xét 7 trường hợp cảm tình đảng đã phấn đấu ra sao để đề xuất cấp ủy có giải pháp tiếp theo…

Từ nguồn đó, chi bộ giao nhiệm vụ cho cảm tình đảng để thử thách và có nghị quyết phân công đảng viên chính thức giúp đỡ cảm tình đảng phấn đấu vào Đảng. Việc “giao nhiệm vụ” này phải thực sự khách quan, hợp lý, không nặng người này nhẹ người kia, mà phải tạo cơ hội phấn đấu như nhau đối với tất cả các trường hợp. Hay việc phân công đảng viên chính thức giúp đỡ cũng phải vừa bám sát các quy định của Đảng vừa thể hiện sự hợp lý về các con người cụ thể, tránh tạo ra dư luận không hay. Định kỳ, chi bộ phải đánh giá về việc phấn đấu của từng cảm tình đảng cũng như sự giúp đỡ cụ thể ra sao của các đảng viên chính thức, bởi điều này sẽ ảnh hưởng đến kết quả phấn đấu của từng cảm tình đảng.

Bên cạnh đó, hằng tháng chi bộ xem xét, ra nghị quyết lựa chọn quần chúng ưu tú vào danh sách cảm tình đảng, đưa những người không đủ tiêu chuẩn ra khỏi danh sách; xét, đề nghị cho cảm tình đảng đi học lớp bồi dưỡng nhận thức về Đảng; xét, đề nghị đảng ủy cơ sở quyết định cho cảm tình đảng được làm thủ tục xem xét kết nạp vào Đảng. Đây là trách nhiệm của chi bộ trên cơ sở đề nghị của cấp ủy. Chi bộ phải thể hiện rõ tinh thần công tâm, khách quan, trung thực khi đánh giá sự phấn đấu của từng cảm tình đảng; suy cho cùng, các nhận xét đó có thể ít nhiều ảnh hưởng đến sinh mệnh chính trị của một cá nhân, nên phải thật sự thận trọng, chính xác, nêu rõ ưu khuyết…, từ đó có những quyết định phù hợp. Điều này không chỉ liên quan đến các cá nhân mà còn ảnh hưởng đến sự đoàn kết, nhất trí của chi bộ, khả năng tiếp tục phấn đấu vào Đảng của các cảm tình đảng khác.

Hiện nay, có lúc có nơi xảy ra hiện tượng cấp ủy, chi bộ “đẩy” quần chúng vào Đảng cho đủ chỉ tiêu hoặc để các cảm tình đảng “xếp hàng dài” với việc kết nạp “nhỏ giọt”. Dù ở khía cạnh nào, điều này cũng gây ra những hệ lụy không tốt cho chính tổ chức đảng và các cá nhân có liên quan, kể cả làm giảm sút lòng tin ở chính các đảng viên trong tổ chức đảng đó. Để khắc phục hiện tượng này, hơn ai hết, chính cấp ủy và các đảng viên ở từng tổ chức đảng ở cơ sở phải thực sự phát huy vai trò tích cực của mình trong việc thực hiện nhiệm vụ “phát triển đảng viên” theo quy định của Điều lệ Đảng. Từng cấp ủy và tổ chức đảng phải bám sát các quy định của Đảng, hướng dẫn của cấp ủy cấp trên đồng thời thể hiện rõ trách nhiệm của mình trong từng quyết định, từng phát biểu, từng ý kiến, từng lần đưa tay biểu quyết… Có như vậy thì những đảng viên mới được kết nạp thực sự là những cá nhân tiêu biểu, xứng đáng đứng trong hàng ngũ của đội quân tiên phong, tham gia vào thực hiện các nhiệm vụ quan trọng của cơ quan, đơn vị, địa phương…