Trong lĩnh vực kinh tế, các chủ tịch, giám đốc điều hành (Chief Executive Officer-CEO) của các công ty, tập đoàn đều xem thương hiệu cá nhân là yếu tố quan trọng hàng đầu; họ luôn ra sức củng cố, bảo vệ và phát triển thương hiệu cá nhân. Thương hiệu cá nhân của doanh nhân trở thành yếu tố quan trọng quyết định sự thành công của họ; là yếu tố để xác định uy tín, đẳng cấp của bản thân họ và doanh nghiệp do họ quản lý, lãnh đạo. Trong lĩnh vực chính trị, ở các nước phát triển, thương hiệu cá nhân là một trong những yếu tố quan trọng đảm bảo sự thành công hay thất bại của các ứng cử viên trong các cuộc bầu cử. Điều này có xu hướng lan rộng, nhất là ở các nước phát triển.

Trong lĩnh vực báo chí, thương hiệu tổ chức (cơ quan báo chí, sản phẩm báo chí) và thương hiệu cá nhân nhà báo có vai trò rất quan trọng. Thương hiệu tổ chức và thương hiệu cá nhân trong lĩnh vực báo chí có tác động qua lại với nhau. Thương hiệu của cơ quan báo chí giúp cho thương hiệu cá nhân của các phóng viên, biên tập viên làm việc trong cơ quan báo chí đó được xác lập giá trị bước đầu. Nhưng nếu trong một cơ quan báo chí có nhiều phóng viên, biên tập viên có thương hiệu cá nhân tốt sẽ góp phần nâng cao thương hiệu của cơ quan báo chí.

Theo Bộ Thông tin và Truyền thông, tính đến tháng 6/2017, cả nước có 17.297 nhà báo, trong đó riêng TP. Hồ Chí Minh có gần 9.000 thẻ nhà báo đã được cấp. So với một số nước trong khu vực và thế giới, số lượng nhà báo của Việt Nam nói chung, TP. Hồ Chí Minh nói riêng chiếm tỷ lệ cao so với dân số.

Trong những năm qua, một số cơ quan báo chí đã chú trọng đến việc xây dựng, phát triển thương hiệu nhà báo. Một số nhà báo có năng lực, có đạo đức nghề nghiệp đã được ban biên tập tạo điều kiện thuận lợi để nâng cao thương hiệu nhà báo. Tuy nhiên, bên cạnh đó vẫn còn nhiều cơ quan báo chí chưa quan tâm, chú trọng việc xây dựng, nâng cao thương hiệu nhà báo.

Ở kỷ nguyên kỹ thuật số (digital), bất cứ ai cũng có thể đưa thông tin đến với cộng đồng, trong đó có rất nhiều thông tin chưa được kiểm chứng, không chính xác, thiếu các yếu tố nhân văn. Trong bối cảnh đó, việc xây dựng, nâng cao thương hiệu nhà báo ngày càng trở nên quan trọng.

Nâng cao thương hiệu nhà báo sẽ giúp thông tin chính xác, có trách nhiệm với cộng đồng, đảm bảo tính nhân văn. Những nhà báo có thương hiệu luôn xác định rõ trách nhiệm, sứ mạng truyền tin của mình. Họ không chỉ chịu trách nhiệm trước pháp luật hay nội quy của cơ quan, mà còn chịu trách nhiệm về lương tâm, đạo đức của người làm báo. Lương tâm, đạo đức là yếu tố quan trọng hàng đầu đối với người làm báo. Cho dù cuộc CMCN 4.0 tác động vào lĩnh vực báo chí - truyền thông mạnh mẽ đến đâu chăng nữa, thì đạo đức và lương tâm của người làm báo vẫn là yếu tố không thể thay thế.

Nâng cao thương hiệu nhà báo sẽ góp phần quan trọng làm trong sạch môi trường thông tin vốn đang bị nhiễu như hiện nay. Trong cả “biển” thông tin mênh mông, thật giả lẫn lộn, người đọc cần có những “ngọn hải đăng” dẫn đường, xác lập niềm tin để có hướng đi đúng. Ngọn hải đăng đó chính là các nhà báo có thương hiệu làm việc trong các cơ quan báo chí có thương hiệu với những tác phẩm báo chí chất lượng, chính xác và giàu tính nhân văn.

Nâng cao thương hiệu nhà báo sẽ giúp cho quá trình cạnh tranh và phát triển giữa các báo trở nên lành mạnh hơn. Những cơ quan báo chí có nhiều nhà báo có thương hiệu sẽ tạo dựng được sự yêu mến, tin tưởng của nhiều độc giả/khán giả hơn. Ngoài ra, việc nâng cao thương hiệu nhà báo cũng góp phần đưa nền báo chí Việt Nam hội nhập tốt hơn với các nền báo chí trong khu vực và trên thế giới.

Trong thời đại CMCN 4.0, việc nâng cao thương hiệu nhà báo là rất cần thiết. Thời gian qua, chúng tôi đã trực tiếp tiến hành khảo sát 520 phóng viên và biên tập viên báo chí ở Việt Nam bằng bảng hỏi về các yếu tố tác động đến thương hiệu cá nhân trong lĩnh vực báo chí. Từ kết quả nghiên cứu này, xin đề xuất một số giải pháp tiêu biểu như sau:

Thứ nhất, các cơ quan báo chí cần nhận thức rõ tầm quan trọng của thương hiệu nhà báo trong thời đại CMCN 4.0. Từ đó, mỗi cơ quan báo chí phải có chiến lược, kế hoạch cụ thể nhằm nâng cao thương hiệu nhà báo của cơ quan mình. Việc xây dựng, phát triển thương hiệu nhà báo là một quá trình lâu dài, đòi hỏi sự kiên trì, tầm nhìn xa và sự thống nhất trong ban biên tập. Trong quá trình xây dựng, phát triển thương hiệu nhà báo, cần có sơ kết, rút kinh nghiệm để làm tốt hơn trong thời gian tới.

Thứ hai, cần đẩy mạnh công tác tuyển dụng, phát hiện, đào tạo nguồn nhân lực nhằm tìm kiếm, bồi dưỡng các tài năng trong lĩnh vực báo chí. Nên mở rộng đối tượng không chỉ là sinh viên ngành báo chí, mà với cả sinh viên các ngành, chuyên môn khác nhưng có năng khiếu, đam mê làm báo. Bên cạnh việc lựa chọn, phát huy năng lực, phải chú trọng đến yếu tố đạo đức nghề nghiệp. Các nhà báo được chọn lựa để xây dựng, nâng cao thương hiệu cá nhân phải đáp ứng cả yêu cầu về năng lực và đạo đức của người làm báo.

Thứ ba, lãnh đạo cơ quan báo chí cần tạo điều kiện thuận lợi cho các nhà báo hội đủ các yếu tố về năng lực, đạo đức trải nghiệm thực tế, tham gia những cuộc điều tra, thực hiện những đề tài lớn, những loạt bài, vệt bài có tác động xã hội để từng bước đào tạo, rèn luyện kỹ năng tác nghiệp. Đối với những nhà báo có khả năng về ngoại ngữ, lãnh đạo báo/đài nên tạo điều kiện thuận lợi để họ thực hiện những bài viết, phóng sự ở nước ngoài.

Thứ tư, cần tạo sự đồng thuận trong tập thể cơ quan, dây chuyền xuất bản để có thể tạo nên những tác phẩm báo chí độc đáo, tạo dấu ấn sâu đậm trong lòng bạn đọc. Do tính chất đặc thù của báo chí, mặc dù bên dưới mỗi bài báo ghi tên 1 tác giả hoặc một nhóm tác giả, nhưng tác phẩm báo chí thường là sản phẩm do tập thể tạo ra. Việc xây dựng, phát triển thương hiệu nhà báo nên được hiểu là nhiệm vụ chung, mang lại lợi ích chung chứ không chỉ có lợi cho riêng bất kỳ cá nhân nhà báo nào. Khi có nhiều thương hiệu nhà báo, thương hiệu của cơ quan báo chí đó sẽ được nâng cao, nhiều người biết đến.

Thứ năm, bên cạnh việc xây dựng thương hiệu nhà báo, các cơ quan báo chí cũng phải không ngừng củng cố, phát triển thương hiệu của cơ quan, sản phẩm báo chí của mình. Đây chính là yếu tố song hành, có tác dụng nâng đỡ, hỗ trợ rất quan trọng cho quá trình phát triển, nâng cao thương hiệu cá nhân nhà báo. Trong cuộc CMCN 4.0, các cơ quan chức năng, đơn vị báo chí cũng cần quan tâm hơn đến việc đầu tư hạ tầng cơ sở; đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực; có môi trường pháp lý rộng mở; phát triển kinh tế báo chí - truyền thông và đảm bảo an ninh truyền thông.

Thứ sáu, mỗi nhà báo cần ý thức sâu sắc về việc xây dựng, nâng cao thương hiệu cá nhân có ý nghĩa quan trọng trong kỷ nguyên kỹ thuật số và quyết tâm thực hiện. Việc xây dựng, nâng cao thương hiệu nhà báo không chỉ là quyền lợi của cá nhân mà còn là trách nhiệm với cơ quan, với bạn đọc và xã hội. Bên cạnh sự cần cù, siêng năng, làm việc hết mình, mỗi nhà báo cũng cần không ngừng rèn luyện đạo đức nghề nghiệp, cố gắng vượt qua những cám dỗ vật chất, làm tốt hơn nữa sứ mệnh của người làm báo trong cuộc CMCN 4.0 đang ngày càng lan rộng, ảnh hưởng đến mọi lĩnh vực của đời sống, trong đó có lĩnh vực báo chí - truyền thông.

Trong thời đại CMCN 4.0, với một thế giới đầy biến động như hiệnnay, việc xây dựng, nâng cao thương hiệu nhà báo có ý nghĩa quan trọng, góp phần phát triển nền báo chí Việt Nam ngày càng hiện đại, trách nhiệm, minh bạch và nhân văn hơn.

Tô Đình Tuân

Phần I: Phương thức truyền thông thay đổi mạnh mẽ