“Sợi chỉ đỏ” của lòng yêu nước

Lần đầu tiên, TPHCM nói riêng và cả nước nói chung có một công trình tổng kết tác giả - tác phẩm bao quát đủ các lĩnh vực (tiểu thuyết, truyện ngắn, truyện dài, ký sự, thơ, kịch bản sân khấu, kịch bản phim, chính luận, lý luận - phê bình), thuộc nhiều trào lưu yêu nước, cách mạng trong trọn vẹn 100 năm thế kỷ XX. Nói như nhà văn - nhà báo Chinh Văn thì đây là công trình thể hiện tầm vóc của nền văn học miền Nam giai đoạn 1900 - 2000 đã trải qua biết bao thăng trầm, nhiều đau thương mà cũng vinh quang. Văn nghệ sĩ phản ánh xã hội bằng tác phẩm và những tác giả - tác phẩm tập hợp được trong công trình, trong đó có nhiều người đã hy sinh trong lòng địch, trong nhà tù thực dân, đế quốc, là minh chứng rõ ràng nhất cho một nền văn học Nam bộ đầy tính chiến đấu và nghĩa khí.

Theo GS.TS Mai Quốc Liên, Tổng Chủ biên công trình, đây không chỉ là một công trình khoa học mà được thực hiện từ cái tâm của thế hệ hôm nay mong muốn tri ân những người cầm bút thế hệ trước đã để lại một gia tài đồ sộ 100 năm văn học mà “sợi chỉ đỏ” xuyên suốt là: giá trị yêu nước và cách mạng. Ở đây, với mong muốn tập hợp được đầy đủ nhất những giá trị tích cực làm nên “một thế kỷ văn học yêu nước, cách mạng” mà khái niệm “yêu nước, cách mạng” được xem xét ở nghĩa rất rộng và mềm dẻo mà nếu trước đây có thể chúng ta đã bỏ qua. Không chỉ quan tâm đến những tác phẩm thể hiện trực tiếp lòng yêu nước mà còn chú ý các hình tượng ẩn dụ, hình thức sử dụng điêu luyện ngôn ngữ tiếng Việt, phương ngữ Nam bộ…

PGS.TS Đoàn Lê Giang, Trưởng Khoa Văn học và Ngôn ngữ Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn TPHCM, thành viên Hội đồng biên soạn giai đoạn 1 (1900 - 1945), cho biết: Nhờ quan điểm thông thoáng và mềm dẻo này mà bộ sách có sự góp mặt của những nhân vật được đánh giá có nhiều đóng góp cho sự phát triển của tiếng Việt Nam bộ đầu thế kỷ XX, như: nhà báo Trần Chánh Chiếu, nhà văn Hồ Biểu Chánh, nữ sĩ Manh Manh, học giả Ca Văn Thỉnh… Và chỉ riêng giai đoạn này, các tác giả - tác phẩm được giới thiệu đã chiếm hơn 3.000 trang sách.

Cũng nhờ tiêu chí trên mà bộ sách còn tìm lại những cái tên tưởng đã bị quên lãng. Điển hình như trường hợp truyện Chúng tôi làm quốc sự của Phan Văn Trường được tác giả viết bằng tiếng Pháp và Hội đồng biên soạn sách đã phải dịch ngược lại sang tiếng Việt để không bỏ lỡ một tác phẩm hay. Ngoài ra, còn có những tác phẩm của những tác giả đã nổi tiếng từ lâu nhưng ít người biết đến, như: Ngồi tù khám lớn của Phan Văn Hùm, Cuộc tiến hóa văn học Việt Nam của Kiều Thanh Quế, Thế lực khách trú của Đào Trinh Nhất; các tác phẩm của Trần Huy Liệu, Huỳnh Văn Nghệ, Dương Tử Giang, Vũ Bằng, Nam Quốc Cang, Lưu Quý Kỳ, Lý Văn Sâm, Bùi Công Trừng…

Cũng qua bộ sách này, mọi người được tái khám phá một dòng văn học suốt 9 năm kháng chiến chống Pháp (1945 - 1954) cũng phát triển rất sôi nổi trên đất Nam bộ, ngay giữa đô thị Sài Gòn, chứ không riêng gì ở miền Bắc.

Giữ mãi tinh thần cách mạng

Giám đốc NXB Văn hóa - Văn nghệ TPHCM Huỳnh Thị Xuân Hạnh chia sẻ: Được tham gia thực hiện công trình quy mô đồ sộ này là niềm vinh dự và may mắn của tập thể anh chị em NXB Văn hóa - Văn nghệ TPHCM. Mọi người được dịp tiếp xúc với những bản thảo lâu đời rất quý giá, được khám phá những tác giả - tác phẩm vô cùng giá trị mà bản thân mình chưa biết. Từ đó học hỏi thêm nhiều điều, càng thêm tự hào về truyền thống đấu tranh hào hùng qua những trang văn của các thế hệ đi trước mà càng cố gắng mang đến một ấn phẩm đẹp về nội dung lẫn hình thức.

Công trình “Một thế kỷ văn học yêu nước, cách mạng TPHCM” - một công trình văn học đồ sộ nhất miền Nam hiện nay.

Là một trong những tác giả trưởng thành sau năm 1975 có tác phẩm in trong công trình, tác giả Vương Huyền Cơ bày tỏ: “Đây là một công trình đồ sộ và tốn hao nhiều công sức của rất nhiều người khi phải tổng hợp tìm kiếm bao nhiêu là tác phẩm cho cả 100 năm văn học nghệ thuật. Một công trình xứng đáng tạo dấu ấn của TP và của cả nước. Bản thân tôi có kịch bản Người Sài Gòn được in trong tác phẩm là một niềm vui và vinh dự lớn. Công trình này còn là một nguồn tư liệu đồ sộ, lưu lại những tri thức, những dữ kiện lịch sử, xã hội trong tác phẩm của người đi trước mà những người cầm bút thế hệ sau như chúng tôi cần học hỏi”.

GS.TS Mai Quốc Liên nhắc nhở lực lượng làm công tác sáng tác, sáng tạo hãy soi mình vào những trang sách để tìm lại tinh thần yêu nước, cách mạng làm chủ đạo cho nền văn hóa - văn nghệ hôm nay. “Chúng ta phải tiếp tục làm nên những tác phẩm sống động, khơi gợi cảm hứng, tác động tích cực vào nhận thức của lực lượng xã hội hiện nay, đặc biệt là những người trẻ. Đồng thời, làm sống dậy tinh thần dấn thân của lực lượng sáng tạo để cho ra đời những tác phẩm vang vọng, cao vút lên những nhạc điệu, khúc ca, bài thơ đầy chính khí. Đó phải là dòng chủ lưu trong đời sống văn học - nghệ thuật thời đại mới, xứng đáng với truyền thống văn học hào hùng đã có được chứ đừng chỉ trầm trầm, lảm nhảm, vô vị, vô bổ như thời gian qua” - GS.TS Mai Quốc Liên kỳ vọng.