Những sự vắng mặt đáng tiếc

Được tổ chức tại TPHCM - “cái nôi” của sân khấu xã hội hóa cả nước, dễ hiểu khi có đến 13/22 đơn vị ngoài công lập dự Liên hoan Sân khấu Kịch nói chuyên nghiệp toàn quốc 2018. Tuy nhiên, với giới chuyên môn và những ai quan tâm theo dõi đời sống sân khấu TP những năm qua, con số đó không hề thể hiện được diện mạo thật sự của làng kịch TP khi khá nhiều cái tên là “ốc mượn hồn” hoặc là “sân khấu chết” - sàn diễn không hoạt động, chỉ quy tụ nghệ sĩ trở lại làm vở dự thi lấy huy chương.

Trong khi đó lại thiếu vắng những đại diện nổi bật của làng kịch TP. Từ khi ra đời vào năm 1997 đến nay, Sân khấu IDECAF vẫn luôn là cái tên tiêu biểu cho thành công của sân khấu xã hội hóa. Thế nhưng từ sau năm 2009, Sân khấu IDECAF đều đứng ngoài các liên hoan, hội diễn, cuộc thi của ngành. “Ông bầu” Huỳnh Anh Tuấn thẳng thắn bày tỏ sự thất vọng trước phương thức tổ chức liên hoan, hội diễn đã làm mất đi sự hồn nhiên, đam mê của những người làm nghề mong muốn được “khoe tài”, được giao lưu, học hỏi kinh nghiệm lẫn nhau mà chỉ còn là nơi tính toán thiệt hơn từng tấm huy chương.

Cùng với IDECAF, Sân khấu Hoàng Thái Thanh - có vị trí rất riêng trong lòng công chúng TP khi kiên định theo đuổi dòng kịch tâm lý - xã hội, giàu tính nhân văn - cũng đứng ngoài cuộc chơi trên “sân nhà” vì không đáp ứng quy chế thời lượng vở diễn 90 - 120 phút (không tính thời gian giải lao, nếu có). NSƯT - đạo diễn Trần Minh Ngọc cho rằng quy định trên là không hợp lý, gây khó cho lực lượng sáng tạo, cũng không phù hợp thực tế sàn diễn TP khi đa phần các vở diễn đều trên 120 phút. Đạo diễn Ái Như cho biết Hoàng Thái Thanh không thể cắt xén “đứa con tinh thần” đã hoàn chỉnh của mình chỉ để phù hợp quy chế Liên hoan.

Là đơn vị đầu tiên theo đuổi nhạc kịch chuyên nghiệp, Sân khấu Buffalo tập hợp toàn các diễn viên trẻ đã khuấy động mạnh mẽ làng kịch TP những năm qua. Dự định đem vở nhạc kịch thuần Việt Tấm Cám (đã đạt doanh thu gần 1 tỷ đồng) đến Liên hoan nhưng thể loại nhạc kịch lại nằm ngoài quy chế. Và Buffalo chỉ có thể góp mặt khi cho một nhóm kịch khác mượn danh…

Nhà hát Thế giới Trẻ mang đến một bản dựng đậm tính thể nghiệm vở kịch Yêu là thoát tội.

Thiệt thòi từ quy mô tới điểm diễn

Khác các nhà hát công lập đầu tư rất lớn cho tác phẩm dự Liên hoan, các đơn vị xã hội hóa của TP chỉ có thể “liệu cơm gắp mắm”. Vở diễn không chỉ đi thi mà còn biểu diễn doanh thu nên chủ yếu khai thác các đề tài gần gũi, đời thường với bối cảnh giản đơn. Địa điểm chính đăng cai Liên hoan là Nhà hát Quân đội chỉ phù hợp với những tác phẩm hoành tráng, quy mô lớn nên đa phần các sân khấu của TP dự thi tại sàn diễn nhà. Tuy nhiên, ngoài Nhà hát Kịch TPHCM, các Sân khấu 5B, Hồng Vân, Thế giới Trẻ, Nụ cười mới… có điểm diễn ổn định, nhiều đơn vị phải chạy đôn đáo tìm điểm thi phù hợp. “Ông bầu” Gia Bảo của Kịch Gia đình cho biết đã phải điều chỉnh lại cảnh trí khi bị một “sân khấu quen” từ chối vào phút cuối và phải tìm cấp tốc một điểm diễn mới để dự thi. Hai vở Hiu hiu gió bấc (Sân khấu Buffalo) và Tiếng giày đêm (Công ty Ước mơ xanh) lại dự thi tại… Nhà hát Cải lương Trần Hữu Trang.

Một điều khó thể lạc quan nữa là phần lớn tác phẩm dự Liên hoan của sân khấu TP đều… rất cũ. Ngoài Châu về hợp phố (Sân khấu Hồng Vân), Rặng trâm bầu (Sân khấu Trịnh Kim Chi), Thiên thần nhỏ của tôi (Sân khấu Hồng Hạc) được dàn dựng trong năm 2017 - 2018, còn lại cũng từ vài năm đến hơn chục tuổi đời. Điển hình như: vở Lũ quỷ sống (Kịch Gia đình) được đổi tên từ vở Mẹ yêu mà cố NSƯT Đoàn Bá dàn dựng cách đây hơn 20 năm; vở Người mẹ thứ hai cũng được Nhà hát Kịch TPHCM khai thác từ kịch bản 20 năm tuổi; vở Tiếng vạc sành (Sân khấu Minh Nhí) từng gây tiếng vang trên Sân khấu IDECAF từ năm 2004; vở Tiếng giày đêm (Công ty Ước mơ xanh) đình đám của Sân khấu 5B cũng trở lại sau gần 20 năm; từ khi xuất hiện vào năm 2011, Yêu là thoát tội (Nhà hát Thế giới Trẻ) đã có mặt ở đủ các hội diễn sân khấu (cải lương, chèo, kịch nói)…

Sự cũ kỹ của các kịch bản dự Liên hoan như lời cảnh báo mạnh mẽ sân khấu kịch TP đang trì trệ, nếu không muốn nói là đi thụt lùi, cần thiết có sự định hướng, đổi thay quyết liệt để chuyển mình cho bước phát triển mới.

Liên hoan Sân khấu Kịch nói chuyên nghiệp toàn quốc 2018 tại “sân nhà” lần này cũng là một cơ hội để sân khấu xã hội hóa TP nhìn lại chính mình và tìm cảm hứng đổi mới!