Những bước phát triển mạnh và vững chắc
Trong giai đoạn từ 2016 đến nay, với sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế TPHCM, ngành công nghiệp đã có những bước phát triển mạnh và vững chắc. Tốc độ tăng trưởng chỉ số sản xuất công nghiệp (IIP) của ngành công nghiệp đạt trung bình 7,83% trong giai đoạn 2015 - 2020; cơ cấu giá trị gia tăng (VA) 4 ngành công nghiệp trọng yếu trong toàn ngành công nghiệp tăng từ 52,8% năm 2016 lên 55,82% vào năm 2020. Bên cạnh đó, 4 ngành công nghiệp trọng yếu có ý nghĩa quan trọng trong tăng trưởng các ngành sản xuất công nghiệp, đẩy mạnh quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá, giúp nâng cao năng suất lao động, năng lực cạnh tranh, giá trị gia tăng, góp phần tăng tỷ trọng đóng góp của ngành công nghiệp chế biến, chế tạo trong toàn ngành công nghiệp.
Các ngành công nghiệp TPHCM có thế mạnh gồm: (i) Sản xuất, chế biến thực phẩm; (ii) Sản xuất đồ uống; (iii) Sản xuất hoá chất và sản phẩm hoá chất; (iv) Sản xuất sản phẩm từ cao su và plastic; (v) Sản xuất trang phục; (vi) Sản xuất thiết bị điện; (vii) Sản xuất máy móc, thiết bị chưa được phân vào đâu; (vii) Sản xuất thuốc, hoá dược và dược liệu. Trong những ngành trên, ngành sản xuất chế biến thực phẩm có doanh thu cao nhất. Ngành sản xuất thuốc, hóa dược và dược liệu mặc dù là thế mạnh của Thành phố nhưng giá trị khá thấp.
TPHCM đứng đầu bảng về nhiều ngành công nghiệp chế biến chế tạo nhưng nhìn chung có quy mô nhỏ. Ngành có quy mô lớn nhất của TPHCM là sản xuất chế biến thực phẩm, tiếp theo là sản xuất đồ uống. Ngành có quy mô nhỏ nhất là sản xuất thuốc, hóa dược và dược liệu.
Thành phố đã ban hành nhiều cơ chế, chính sách, chương trình hỗ trợ doanh nghiệp và nhà đầu tư trong các lĩnh vực công nghiệp công nghệ cao, công nghiệp trọng yếu, công nghiệp hỗ trợ. Thành phố đã xác định 4 ngành công nghiệp trọng yếu là: (i) cơ khí; (ii) điện tử - công nghệ thông tin; (iii) hóa dược - cao su nhựa; và (iv) chế biến lương thực - thực phẩm. Đây là những ngành có hàm lượng công nghệ và giá trị gia tăng cao, tạo tác động lan tỏa tích cực đến các ngành kinh tế khác. Đến nay, Thành phố có 1 khu công nghệ cao (Khu công nghệ cao TPHCM - SHTP), 19 khu công nghiệp, khu chế xuất tập trung và 28 cụm công nghiệp.
Tuy nhiên, theo Viện Nghiên cứu phát triển TPHCM, tỷ trọng công nghiệp TPHCM trong cơ cấu công nghiệp cả nước có xu hướng giảm dần. Năm 2010 công nghiệp TPHCM chiếm 15,38% giá trị tăng thêm ngành công nghiệp cả nước, đến năm 2021 chỉ còn chiếm 8,7%, giảm 6,68 điểm phần trăm so với năm 2010. Đặc biệt, năm 2021, công nghiệp Thành phố giảm sâu trong khi cả nước tăng trưởng 4,47%/năm.
Sự chuyển dịch sản xuất công nghiệp trên địa bàn TPHCM theo hướng giảm dần tỷ trọng trong cơ cấu giá trị tăng thêm của ngành công nghiệp cả nước phản ánh hiện tượng trong ngắn hạn Thành phố không còn nhiều nguồn lực cho phát triển công nghiệp, trong đó đặc biệt là nguồn lực đất đai. Ngoài ra, Thành phố chủ trương hạn chế thu hút những dự án đầu tư thuộc những ngành thâm dụng lao động phổ thông. Bên cạnh đó, sự dịch chuyển sản xuất các dự án sản xuất công nghiệp từ Thành phố Hồ Chí Minh ra các tỉnh diễn ra trong những năm qua cũng góp phần giảm tỷ trọng ngành công nghiệp Thành phố so với cả nước.
Phát triển công nghiệp công nghệ cao, công nghiệp xanh
Các nghị quyết của Bộ Chính trị đưa ra nhiều cơ chế, chính sách vượt trội mang lại nhiều triển vọng cho phát triển kinh tế Thành phố nói chung và công nghiệp Thành phố nói riêng. Theo đó, công nghiệp Thành phố phát triển theo hướng công nghiệp công nghệ cao, công nghiệp xanh. Đồng thời, phát triển công nghiệp Thành phố gắn kết chặt chẽ với vùng Đông Nam bộ, vùng đồng bằng sông Cửu Long và cả nước. Nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng bộ TPHCM lần thứ XI, nhiệm kỳ 2020 - 2025 cũng đã đề ra nhiệm vụ: Phát triển công nghiệp có hàm lượng khoa học - công nghệ dựa trên nền tảng công nghiệp công nghệ cao và kinh tế số; đẩy mạnh phát triển công nghiệp hỗ trợ và tiếp tục phát triển 4 ngành công nghiệp trọng yếu (cơ khí; điện tử - công nghệ thông tin; hóa dược - cao su nhựa; chế biến lương thực - thực phẩm).
Thực trạng phát triển công nghiệp TPHCM và cả nước đặt ra yêu cầu về định hướng phát triển công nghiệp TPHCM trong thời gian tới. Theo đó, Thành phố sẽ tập trung khai thác những tiềm năng và lợi thế của Thành phố vào phát triển công nghiệp với vai trò là trung tâm khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo của cả nước, khai thác hiệu quả nguồn lực đất đai, nguồn nhân lực trình độ cao, ứng dụng những thành tựu của cách mạng công nghiệp lần thứ tư để nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả các ngành, sản phẩm công nghiệp.
Khu Công nghệ cao TPHCMTại Hội thảo quốc tế “Định hướng phát triển công nghiệp trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050” do Sở Công thương TPHCM phối hợp Viện Nghiên cứu phát triển TPHCM tổ chức ngày 26/4, Phó Chủ tịch UBND TPHCM Võ Văn Hoan nhìn nhận dù công nghiệp Thành phố luôn có những đổi mới, tiếp cận sự phát triển trong suốt 50 năm qua, nhưng đến thời điểm hiện nay, công nghiệp Thành phố đang nằm trong nền công nghiệp có công nghệ lạc hậu, sử dụng nhiều tài nguyên, thâm dụng lao động, giá trị gia tăng thấp... Những biểu hiện này không chỉ xuất hiện trong từng cơ sở sản xuất của tư nhân mà còn biểu hiện ở cả những doanh nghiệp lớn đang sản xuất tập trung ở các khu chế xuất, khu công nghiệp.
Đại diện Viện Nghiên cứu chiến lược, chính sách Công thương (Bộ Công Thương) cho rằng, Thành phố cần tiếp tục cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh. Nâng cao chỉ số cạnh tranh cấp tỉnh, tạo môi trường đầu tư, sản xuất kinh doanh công nghiệp thuận lợi, ổn định, minh bạch. Đẩy mạnh số hóa các thủ tục hành chính. Nâng cao hiệu quả quản trị và hành chính công cấp tỉnh (chỉ số PAPI). Thu hút đầu tư có trọng tâm, trọng điểm, cả về nhà đầu tư và lĩnh vực sản xuất công nghiệp. Trong đó tập trung vào các lĩnh vực công nghiệp công nghệ cao, công nghiệp ứng dụng công nghệ cao, các dự án có giá trị gia tăng và tác động lan tỏa cao. Hỗ trợ doanh nghiệp đẩy mạnh chuyển đổi số, tự động hóa và xanh hóa hoạt động sản xuất, tận dụng tốt các thành tựu của Cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Phát triển hệ thống các dịch vụ hỗ trợ sản xuất công nghiệp, nhất là sản xuất công nghiệp công nghệ cao, công nghiệp ứng dụng công nghệ cao.
Một số chuyên gia cho rằng, định hướng phát triển của TPHCM đối với 4 ngành công nghiệp trọng yếu trong giai đoạn sắp tới là các sản phẩm mới và các sản phẩm liên ngành, đa ngành, chứ không phải là các sản phẩm truyền thống. Cần thiết phải tập trung đầu tư cho các ngành, các doanh nghiệp có thể chuyển đổi và có nhu cầu chuyển đổi. Quan trọng hơn, cần phải đánh giá chính xác vai trò của TPHCM không phải là một địa phương bình thường mà là đầu tàu kinh tế của cả khu vực phía Nam và đóng vai trò dẫn dắt cả nước trong cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư. TPHCM có rất nhiều ngành nghề có thể phát triển nhưng việc dàn trải nguồn lực là không hợp lý. Theo đó, có nhiều ý kiến cho rằng Thành phố nên dừng các cơ chế hỗ trợ đối với các ngành công nghiệp cũ, không có tiềm năng phát triển và không chuyển đổi để chuẩn bị cho Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, đồng thời tăng mức hỗ trợ với các ngành đang thể hiện được bước chuyển đổi hiệu quả.
Các chuyên gia cũng cho rằng, ngoài các chính sách ưu đãi của Trung ương và Thành phố, cải cách thủ tục hành chính, cải thiện môi trường đầu tư được xem là chìa khóa mang lại thành công trong việc phát triển công nghiệp Thành phố đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050; giúp doanh nghiệp tiếp cận hiệu quả các nguồn lực theo cơ chế thị trường.
Như vậy, thực hiện các giải pháp khai thông những điểm nghẽn để phát triển các ngành công nghiệp trọng yếu là cần thiết và quan trọng hơn lúc nào hết, góp phần tiếp thêm động lực cho thành phố tiếp tục phát triển mạnh mẽ theo tinh thần "TPHCM vì cả nước, cả nước vì TPHCM”, vì sự thịnh vượng chung của quốc gia.