Phóng viên: Xin chào Tiến sĩ Nguyễn Ngọc Thơ, hình tượng con ngựa có thể nói đã hiện diện trong văn hóa phương Đông cũng như phương Tây từ khá sớm. Vì sao thưa ông?

Tiến sĩ Nguyễn Ngọc Thơ: Con ngựa là một loài vật không quen thuộc lắm với người Việt Nam. Tuy nhiên, từ rất sớm, nó trở thành loài vật gần gũi, nhất là đối với nhiều dân tộc từ vùng Mông Cổ trải dài khu vực Trung Á và khu vực Châu Âu, bởi con ngựa như đôi chân của những người du mục trên thảo nguyên bao la, giúp họ di chuyển dễ dàng hơn và tổ chức cuộc sống một cách thuận lợi. Điều này làm con ngựa trở thành một hình ảnh của văn hóa.

Phóng viên: Mỗi quốc gia, khu vực có những quan điểm khác nhau về ngựa. Ông có thể nêu những điểm giống và khác nhau trong suy nghĩ về loài vật này của người phương Bắc, phương Tây với phương Nam, phương Đông không, thưa ông?

Tiến sĩ Nguyễn Ngọc Thơ: Do điều kiện địa hình và lối sống khác biệt nhau nên hình ảnh con ngựa trong cuộc sống của cư dân từng khu vực trên thế giới cũng khác nhau. Đối với khu vực phương Bắc gồm Đông Bắc Á, trải dài đến vùng Trung Á và phương Tây, hình ảnh con ngựa đi vào văn hóa của họ như cộng thêm sức mạnh của những chiến binh trên trận mạc. Hình ảnh con ngựa luôn bên cạnh người chiến thắng.

Còn người phương Nam lúc đầu tiếp nhận con ngựa trong sự dè dặt bởi con ngựa gắn liền với người phương Bắc, với vó ngựa xâm lược. Người phương Bắc luôn ca ngợi sức mạnh của ngựa với nhiều bài thơ, tác phẩm hội họa nói về sự dũng mãnh của nó luôn xông pha trận mạc để mang về vinh quang, đất đai cho thiên triều. Riêng với nước ta, vó ngựa phương Bắc đã nhiều lần xâm lược Việt Nam. Chúng ta phải chống lại sự xâm lược có vó ngựa Mông Cổ. Thế thì, trong văn hóa người Việt văn hóa phương Nam, từ chỗ không quen, ngựa dần nên quen thuộc bởi nó cộng thêm sức mạnh và lòng quả cảm cho các chiến binh chống lại giặc phương Bắc, bảo vệ bờ cõi của mình. Như vậy, trong văn hóa phương Nam, con ngựa gắn liền với những cuộc chiến tranh vệ quốc và nó được xem như những anh hùng.

Phóng viên: Ở Việt Nam, hình tượng con ngựa nổi tiếng và đặc sắc nhất có thể kể đến là ngựa thần trong chuyện Thánh Gióng. Chi tiết Thánh Gióng cưỡi ngựa thần bay lên trời có ý nghĩa như thế nào trong đời sống tâm linh của người Việt, thưa ông?

Tiến sĩ Nguyễn Ngọc Thơ: Từ nền tảng hình ảnh con ngựa là một phần không thể thiếu của người dũng sĩ Việt Nam yêu nước. Ta bắt đầu từ cuộc kháng chiến chống lại người phương Bắc thể hiện qua chuyện Thánh Gióng, ngoài nhiều hình ảnh khác về con ngựa trong ca dao, dân ca... Yếu tố con ngựa sắt trong truyện Thánh Gióng là một vật cưỡi cộng thêm sức mạnh cho đứa bé vụt lớn thành dũng sĩ được nhiều người lý giải khác nhau nhưng theo tôi, đó là biểu hiện kết tinh sắt đá của tinh thần yêu nước, tinh thần chống giặc ngoại xâm.

Phóng viên: Ngoài văn học thì trong điêu khắc, hội họa hay nhiếp ảnh, hình ảnh những chú ngựa phi nước đại cũng thường trở thành đề tài sáng tác của người nghệ sĩ. Vì sao con ngựa có được sức hấp dẫn này, thưa ông?

Tiến sĩ Nguyễn Ngọc Thơ: Xuất phát từ đặc trưng sinh học là: rất cao to, vạm vỡ, nhanh nhẹn nên loài ngựa đã trở thành một biểu tượng trong văn hóa mà ở đó, người ta tìm thấy nhiều đặc tính mà con người mong muốn. Đó là sự dũng mãnh, sự kiên cường, lòng trung thành và sự tận tụy.

Trong hội họa và điêu khắc, ai cũng quen với khái niệm “Mã đáo thành công”, gửi gắm những ước mong tốt đẹp, hướng đến sự thành công, sự thịnh vượng kể cả sức khỏe về tinh thần và thể chất.

Trong âm nhạc thì có “Lý ngựa ô” của Nam bộ, “Ngựa ô thương nhớ” của miền Trung. Bầy ngựa với tám con ngựa biểu trưng những yếu tố may mắn, được dân gian đúc kết thành câu thành ngữ đó là: “Mã đáo thành công”. Cũng giống như con kỳ lân mang lại sự thanh bình, thịnh vượng, rồng mang lại sự cao sang, con rùa mang lại sự trường toàn, con phụng mang lại sắc đẹp và hạnh phúc…

Phóng viên: Xin cảm ơn Tiến sĩ đã dành thời gian cho buổi trò chuyện này. Nhân dịp đầu năm mới, xin chúc ông và gia đình luôn dồi dào sức khỏe.