Chân dung đồng chí Huỳnh Văn VàngTrong công tác chuẩn bị trước Cách mạng tháng Tám, Thành ủy Sài Gòn - Chợ Lớn phân công một số đồng chí phụ trách các ngành. Đồng chí Huỳnh Văn Vàng được giao phụ trách bộ phận Cảnh sát, cùng với các đồng chí như Phạm Ngọc Thạch, Kha Vạng Cân, Trương Văn Giàu… phụ trách Thanh niên Tiền phong, Chính quyền, Binh lính… tổ chức cướp chính quyền ở Sài Gòn - Chợ Lớn.
Cách mạng tháng Tám thành công, đồng chí Huỳnh Văn Vàng được bầu làm Chủ tịch Ủy ban Kháng chiến tỉnh Châu Đốc. Đầu năm 1946, thực dân Pháp mở rộng chiến tranh ra các tỉnh Nam Bộ, ông chỉ huy đơn vị Bộ đội độc lập số 1 của Việt kiều Campuchia vượt biên giới chặn đánh quân Pháp tại Tây Ninh. Cuối năm 1946, đồng chí giữ chức Chủ tịch Ủy ban Kháng chiến đặc khu Sài Gòn - Chợ Lớn, đồng thời là Thành ủy viên Thành ủy Sài Gòn - Chợ Lớn.
Ngày 19 tháng 12 năm 1946, theo âm mưu định sẵn, thực dân Pháp nổ súng tấn công ta ở Lạng Sơn, Hải Phòng rồi cuối cùng là Hà Nội, chính thức trở lại xâm lược Việt Nam lần thứ 2, cuộc kháng chiến toàn quốc bùng nổ.
Ngày 22 tháng 12 năm 1946, Trung ương Đảng ra Chỉ thị: “Toàn dân kháng chiến, toàn diện kháng chiến”. Trong các cách đánh địch, Chỉ thị nhấn mạnh đến công tác phá hoại: triệt để làm cho giặc đói, khát, mệt mỏi, chán nản… Xuất phát từ ý đồ triệt tiêu mọi âm mưu hoạt động của bọn tình báo gián điệp Pháp, Sở Công an Nam Bộ vừa chiến đấu vừa xây dựng tổ chức, bố trí lực lượng theo yêu cầu nhiệm vụ đòi hỏi. Những bộ phận phụ thuộc của Sở, và các Ty Công an lần lượt được thành lập để làm công tác trừ gian, diệt tề cũng như tiến hành công tác điệp báo để nắm tình hình địch. Ngoài ra, ở mỗi nơi còn có bộ phận hỏi cung và trại để giam giữ tội phạm. Ty Công an Sài Gòn - Chợ Lớn cũng từ đó mà ra đời, nhiệm vụ trọng tâm của Ty Công an là phát triển cơ sở, xây dựng Công an hộ và giúp xây dựng Ủy ban Hành chính cũng như Mặt trận Việt Minh, đoàn thể cứu quốc ở các hộ, đây là một trong những đơn vị chỉ huy đầu tiên đặt nền móng xây dựng và phát triển lực lượng Công an Thành phố về sau.
Sài Gòn - Chợ Lớn là nơi giặc Pháp đặt các cơ quan đầu não về chính trị, quân sự, cảnh sát, tình báo…, là nơi tập trung các đảng phái phản động và tay sai của giặc. Mọi âm mưu và hoạt động của giặc đánh phá ta đều xuất phát từ đây. Sài Gòn là một trọng điểm có tính chiến lược của toàn Nam Bộ. Vì vậy, yêu cầu đối với các cán bộ Công an là rất cao, lực lượng Công an phải giỏi, phải mạnh, kiên trung, dũng cảm, giỏi nghiệp vụ, thạo địa bàn, đặc biệt là phải coi trọng công tác trinh sát để nắm tình hình địch.
Một sự kiện quan trọng đánh dấu bước trưởng thành về chính trị của lực lượng Công an Sài Gòn - Chợ Lớn là vào ngày 22 tháng 12 năm 1946, Chi bộ Công an và Hành chính Sài Gòn - Chợ Lớn được đồng chí Xứ ủy viên Nguyễn Văn Linh trực tiếp công nhận. Đây là chi bộ Đảng đầu tiên (chi bộ ghép) của lực lượng Công an Sài Gòn Chợ Lớn, bao gồm các đảng viên Công an chủ chốt, trong đó có đồng chí Huỳnh Văn Vàng cùng các đồng chí Cao Đăng Chiếm, Phạm Tấn Kiềm, Nguyễn Văn Thức và đồng chí Nguyễn Phú Hữu (Chủ tịch Ủy ban Hành chính Sài Gòn - Chợ Lớn), đồng chí Huỳnh Văn Vàng giữ chức Phó Bí thư Chi bộ.
Tháng 4 năm 1947[1], Hội nghị cán bộ Đảng toàn thành họp tại Bà Vụ (Vườn Thơm) để đánh giá tình hình và bàn phương hướng công tác trong thời gian tới. Hội nghị đặt trọng tâm thảo luận về công tác xây dựng Đảng, xây dựng tổ chức ở cơ sở và phương thức hoạt động trong nội thành như thế nào cho thích hợp. Hội nghị đã bầu ra Thành ủy gồm 15 người do đồng chí Nguyễn Văn Linh làm Bí thư; đồng chí Huỳnh Văn Vàng là Ủy viên Thường vụ Thành ủy.
Để có thêm lực lượng hỗ trợ cho phong trào đấu tranh chính trị của Thành phố, tháng 5 năm 1947 Thành ủy chủ trương hợp nhất các lực lượng vũ trang ở ngoại ô Sài Gòn - Chợ Lớn thành Trung đoàn Phạm Hồng Thái, đồng chí Huỳnh Văn Vàng giữ chức Trung đoàn trưởng, đây được xem là trung đoàn chủ lực tập trung đầu tiên của Thành phố Sài Gòn - Chợ Lớn, có nhiệm vụ bảo vệ các địa bàn căn cứ của các cơ quan lãnh đạo đóng ở ngoại thành và cơ động hỗ trợ, phối hợp với các hoạt động chiến đấu ở nội thành.
Ngày 18 tháng 4 năm 1948 địch mở cuộc càn quét lớn vào căn cứ Láng Le (Vườn Thơm), hòng tiêu diệt cơ quan đầu não kháng chiến và lực lượng vũ trang Sài Gòn - Chợ Lớn đứng chân ở đây. Với quân số hơn 3.000 quân, 20 xe Jeep, có máy bay và xe tăng yểm trợ, địch chia thành nhiều hướng tấn công vào căn cứ. Lực lượng ta với hai tiểu đoàn của Trung đoàn Phạm Hồng Thái do đồng chí Huỳnh Văn Vàng chỉ huy phối hợp với Trung đoàn 308, một bộ phận của Trung đoàn 312 cùng với các lực lượng Công an, du kích bảo vệ căn cứ đã anh dũng chiến đấu chống càn quét từ sáng đến chiều. Kết thúc trận đánh, ta đã tiêu diệt 300 tên lính Âu - Phi (trong đó có nhiều sĩ quan), bắt sống 30 lính Pháp, phá hủy 5 xe, 85 súng các loại. Về phía ta, 32 cán bộ chiến sĩ hy sinh, 40 người bị thương, hàng trăm ngôi nhà lán trại bị đốt phá. Đây là một trong những trận đánh tiêu biểu về chiến thuật chống càn của lực lượng vũ trang Sài Gòn - Chợ Lớn. Trên tờ truyền tin, cơ quan thông tin của Thành phố Sài Gòn - Chợ Lớn số ra ngày 23 tháng 4 năm 1948 đã viết: “Đó là trận đánh để trả lời cho thực dân Pháp biết Vệ Quốc Đoàn lúc nào cũng đủ điều kiện nếu cần phải dành chính quy, khi thình lình đối đầu với quân cướp Pháp”.
Tháng 7 năm 1948, Khu 7 chủ trương biên chế lại các chi đội thành các trung đoàn, quyết định giải thể Trung đoàn Phạm Hồng Thái của Thành ủy Sài Gòn - Chợ Lớn và thành lập Trung đoàn 306 Phạm Hồng Thái trực thuộc Khu 7, đồng chí Huỳnh Văn Vàng thôi làm công tác quân sự, trở lại ngành Công an làm Trưởng Ty Công an Sài Gòn - Chợ Lớn (lúc này đồng chí lấy tên mới là Đỗ Anh Phong) thay đồng chí Cao Đăng Chiếm. Trong giai đoạn đồng chí lãnh đạo Ty Công an Sài Gòn - Chợ Lớn, ngoài công tác trừ gian diệt ác, xây dựng cài cắm và mở rộng mạng lưới trinh sát nhằm phá tan những âm mưu thâm độc của địch, đồng chí còn chỉ đạo Công an các cơ sở thuộc Sài Gòn - Chợ Lớn tổ chức cho Nhân dân thực hiện một cách có hiệu quả việc vận động tuyên truyền binh lính địch bỏ ngũ quay về với kháng chiến, vận động quần chúng Nhân dân hỗ trợ với lực lượng Công an chống lại các hoạt động biệt kích, phá hoại của địch. Những chiến công hiển hách của lực lượng Công an Sài Gòn - Chợ Lớn, đã khiến quần chúng Nhân dân hồ hởi tin tưởng vào cuộc kháng chiến hơn, góp phần bảo vệ chính quyền cách mạng ngăn chặn và làm thất bại âm mưu bình định, lấn chiếm của địch, đồng thời khiến chính quyền địch ở địa phương co lại trước khí thế chung của toàn thể Nhân dân cả nước.
Đầu năm 1949, Trung ương Đảng mở cuộc họp để đánh giá tình hình và đề ra nhiệm vụ chiến lược cho giai đoạn mới, quán triệt chủ trương Hội nghị Trung ương trong hai ngày 27, 28 tháng 2 năm 1949, Thành ủy Sài Gòn - Chợ Lớn họp tại Thiên Hộ (Mỹ Tho). Hội nghị đã tập trung thảo luận nhiều vấn đề và thống nhất những nhiệm vụ chung đồng thời bầu Thành ủy mới do đồng chí Nguyễn Hộ làm Bí thư, đồng chí Huỳnh Văn Vàng được bầu làm Phó Bí thư.
Để thực hiệm nhiệm vụ chung của toàn thành và yêu cầu của cấp trên, đầu năm 1950 Công an Sài Gòn - Chợ Lớn có sự thay đổi về mặt nhân sự, đồng chí Huỳnh Văn Vàng cùng một số cán bộ trinh sát, Quốc vệ đội được điều động tăng cường cho chiến trường Miền Đông Cao Miên. Tại đây, đồng chí giữ chức Bí thư Ban Cán sự Đông Bắc Cao Miên, Ủy viên Ban Cán sự toàn Cao Miên, Chỉ huy trưởng Tình nguyện quân tại Đông Bắc và Đông Miên, phái viên Ban Ngoại vụ Nam Bộ tại Cao Miên.
Từ năm 1953 đến năm 1954, đồng chí là cán bộ trong đoàn chỉ đạo riêng về “Du kích chiến tranh” của Trung ương cục miền Nam. Năm 1955, ông là phái viên quân sự của Bộ Tư lệnh nội bộ.
Từ năm 1956, đồng chí Huỳnh Văn Vàng đảm nhận nhiều cương vị quan trọng trong Bộ Công nghiệp nặng, ông từng giữ chức Giám đốc mỏ than Vàng Danh, Uông Bí (Quảng Ninh). Nhưng sâu đậm hơn tất cả đối với hàng chục ngàn học sinh miền Nam trên đất Bắc, ông là hiện thân của người thầy, người cha thân thương khi đảm nhiệm chức Hiệu trưởng Trường học sinh miền Nam số 8 (Tam Đảo - Vĩnh Phú) và sau đó là Hiệu trưởng Trường Bổ túc Công nông 2 Thành phố Hồ Chí Minh.
Sau thời gian lâm bệnh nặng, ngày 22 tháng 4 năm 2001 đồng chí Huỳnh Văn Vàng từ trần.
Với 86 tuổi đời, hơn 50 năm tuổi Đảng, đi suốt cuộc trường chinh đấu tranh giải phóng dân tộc và những năm đầu xây dựng, phát triển đất nước, đồng chí Huỳnh Văn Vàng đã để lại nhiều dấu ấn sâu đậm đối với sự nghiệp cách mạng của Đảng và dân tộc Việt Nam. Với những đóng góp xuất sắc ấy, Đảng và Nhà nước đã trao tặng cho đồng chí nhiều phần thưởng cao quý như: Huân chương Độc Lập hạng Nhì, Huân chương Kháng chiến chống Pháp hạng Nhất, Huân chương Kháng chiến chống Mỹ hạng Nhất, Huy hiệu 50 năm tuổi Đảng, Huy hiệu Thành đồng Tổ quốc.
Phòng Lý luận chính trị - Lịch sử Đảng
Ban Tuyên giáo Thành ủy TPHCM
____________________
[1] Có ý kiến cho rằng thời gian diễn ra vào tháng 8 năm 1947.