Theo PGS.TS. Đào Duy Quát, văn hóa là trình độ phát triển các quan hệ nhân tính của một xã hội, của mỗi con người, nó được cộng đồng khẳng định thành một hệ giá trị mà chuẩn mực cơ bản là chân - thiện - mỹ. Văn hóa là mục tiêu, là động lực, là hệ điều chỉnh cho sự phát triển bền vững của một dân tộc, một xã hội. Văn học, nghệ thuật (văn học, mỹ thuật, sân khấu, múa, nhiếp ảnh, âm nhạc, kiến trúc, điện ảnh) là lĩnh vực rất quan trọng, đặc biệt tinh tế của văn hóa, là nhu cầu cần thiết thể hiện khát vọng chân, thiện, mỹ của con người, là một trong những động lực to lớn trực tiếp góp phần xây dựng nền tảng tinh thần của xã hội và sự phát triển toàn diện của con người.

Đánh giá về một trong những yếu kém trong hoạt động văn hóa văn nghệ trong 15 năm qua, chúng ta cũng nhận thấy, còn nhiều những sản phẩm văn học, nghệ thuật tầm thường về tư tưởng và nghệ thuật biểu hiện, chạy theo những đề tài tầm thường, chiều theo thị hiếu thấp kém của môt bộ phận công chúng, đánh mất chức năng giáo dục, nhấn mạnh một chiều chức năng giải trí.

Nhiệm vụ hàng đầu của văn hóa nghệ thuật là xây dựng con người, xây dựng tâm hồn, tình cảm, xây dựng đạo đức, nhân cách con người nhất là đối với giới trẻ. Làm thế nào để văn hóa, nghệ thuật đi vào lòng người mang theo những định hướng giá trị cao đẹp, những tiêu chuẩn mẫu mực của con người mới, nhất là đối với thanh thiếu nhi, những “chủ nhân tương lai” của dân tộc? Đây là câu hỏi không dễ trả lời khi mà chúng ta đang sống trong thời đại “toàn cầu”, của thế giới “phẳng” với “bùng nổ thông tin”, trong xu thế “hội nhập” với nhiều luồng văn hóa khác nhau thâm nhập.

Năm 2013, Hội Liên hiệp Thanh niên Việt Nam cũng đã tổ chức nhiều diễn đàn, tọa đàm nhằm tìm ra “Đâu là hình mẫu thanh niên” cũng với một mong muốn xây dựng thanh niên với hình mẫu trong thời kỳ mới. Gắn liền với định hướng văn hóa, nghệ thuật nhiều câu hỏi được đặt ra rất đời thường nhưng tác động đến phong cách, nhân cách của giới trẻ hôm nay và mai sau. Đó là “Như thế nào là phong cách chuẩn? ”, “Thế nào là ăn mặc có văn hóa? ”, “Ăn mặc thế nào là không đánh mất bản sắc văn hóa dân tộc? Rồi đâu chỉ có “ăn mặc”, lại còn “Tóc tai như thế nào là lịch sự và phù hợp? … Rồi nói đến văn học, nghệ thuật thì thanh niên bây giờ nên “Nghe gì? Đọc gì? Và xem gì? ... Rất nhiều những câu hỏi đặt ra mà chủ thể quản lý văn hóa, nghệ thuật phải có định hướng cụ thể, trên cơ sở đó khách thể tham gia định hướng và hiện thực hóa bằng các phương thức cụ thể. Chẳng hạn như: Thanh niên hôm nay nhuộm tóc vàng, tóc xanh, tóc đỏ là đúng hay sai, được phép hay không? Ca sĩ lên sân khấu biếu diễn với mái tóc đó có ai cấm không? Còn nếu không cấm thì sao nhiều đồng chí lãnh đạo không đồng ý cho ca sĩ như thế lên sân khấu? Chuyện ăn mặc “hở hang” thì quá rõ với các quy định chung nhưng hình ảnh ca sĩ nam mặc đồ lòe loẹt, diêm dúa như phụ nữ... cái đó có cấm không?

Hay có thời gian trào lưu nhảy hip-hop rộ lên ở giới trẻ, môn nhảy đó cấm hay không? Quy định chuyện này như thế nào?

Cũng từ nội dung này, xin được phép nói về video ca nhạc (MY) trên mạng mang tên “Thanh niên chuẩn ” gần đây được quan tâm trên mạng. Theo nhận định của VN Express, đơn vị đưa MV này lên cộng đồng mạng thi “Đưa lên mạng hơn 2 ngày, MV bài hát “Thanh niên chuẩn” của Trung ương Đoàn đã thu hút hơn 233.000 người xem. Các khẩu hiệu “Có tri thức không lo uất ức/ Muốn cống hiến đừng có làm biếng” được đông đảo thanh niên ghi nhớ”. “Nhân vật chính của MV (do ca sĩ Thanh Duy Idol thể hiện) là một sinh viên vừa tốt nghiệp. Cùng với những người bạn nghịch ngợm nhưng không kém phần lém lỉnh bên thầy giáo Nguyễn Hoàng Khắc Hiếu, các nhân vật đã truyền tải đến thế hệ trẻ cả nước nhiều thông điệp về “thanh niên chuẩn”. Đó là những câu thành ngữ thời @ được đưa vào lời rap như: Có hoài bão không lo chao đảo/ Dù cơ cực vẫn luôn trung thực/ Yêu nước quyết không lùi bước/ Muốn cống hiến đừng có làm biếng... (1) (2) Xét ở góc độ một MV ca nhạc cho giới trẻ, “Thanh niên chuẩn” cũng đã tạo ra được những thành công nhất định khi đáp ứng thị hiếu của giới trẻ với tính cách vui vẻ, trẻ trung, tập hợp những ca sĩ trẻ có tên tuổi, cũng với mong muốn chung là định hướng giới trẻ.

Tuy nhiên, tỉnh táo hơn mới thấy nhiều vấn đề cần phải xem xét, nhất là ở góc độ mục tiêu của văn hóa, nghệ thuật như đã trao đổi phần trên. Mở đầu bài hát là hình ảnh nhân vật chính “tóc vàng, bờm ngựa, đeo kính không tròng”, sờ tay vào “Nhật ký làm theo lời Bác .. đại đa số thanh niên Việt Nam bây giờ có phong cách như thế không? Hay đó là “phong cách mẫu” mà thanh niên sẽ hướng đến? Sau đó là đến hàng loạt “ngôn từ” theo phong cách rap, cùng sự tham gia diễn xuất của giảng viên “hot” hiện nay của giới trẻ là N.H.K.H. Dù vẫn biết một tác phẩm nghệ thuật đôi khi cần đến sự “hư cấu” nhưng cũng khó chấp nhận trong hoàn cảnh này khi nó là một MV với chủ đề “Thanh niên chuấn”. Trả lời cho cách chọn theo hướng làm “trẻ trung” này, thầy giáo trẻ N.H.K.H cho rằng muốn tạo ra những gì gần gũi với giới trẻ, câu từ dễ nhớ, dễ thuộc... Đã đến lúc chúng ta cần có những định hướng chuẩn thật sự, nhất là cho giới trẻ, không thể nhân danh tìm kiếm “cái mới” mà tự do lệch lạc và biến tướng. Lẽ ra người làm MV này cần nên biết rằng mình nên “lái” giới trẻ về phía mình, chứ không phải “chiều chuộng” theo cái giới trẻ đang thích mà không đúng tôn chỉ, mục đích giáo dục. Và cũng thật khó chấp nhận khi thực hiện một MV như thế này khi mà xã hội không thiếu những hình ảnh thanh niên chuẩn chất thực sự đang ngày đêm học tập, lao động và được vinh danh mỗi ngày.

Hình ảnh áo xanh tình nguyện “lên rừng xuống biển”, hình ảnh chiến sĩ trẻ bám trụ biên cương - hải đảo hay những áo trắng của trí thức trẻ ngày đêm vì dân, của những sinh viên 5 tốt miệt mài học tập, lao động... Đó là một minh họa điển hình cho sự cần thiết phải có định hướng văn hóa, nghệ thuật cho giới trẻ một cách nghiêm túc, phải có những giá trị nhân văn, truyền thống, bản sắc dân tộc mà không dễ dãi, chạy theo mốt mà đánh mất tính bản chất. Nơi đây là một MV của cá nhân hay đơn vị tư nhân, mà thực tế hiện nay tràn ngập thị trường, chắc cũng tạm chấp nhận. Nhưng đây là MV của tổ chức chính trị - xã hội, nên định hướng giá trị giáo dục, tính chính trị cần phải luôn đặt ra hàng đầu.

Công tác tư tưởng của Đảng là một trong bộ phận quan trọng hàng đầu. Văn hóa, nghệ thuật của đất nước xã hội chủ nghĩa phải tham gia tích cực vào việc xây dựng con người xã hội chủ nghĩa. Thời gian qua, phải chăng văn hóa, nghệ thuật bị ảnh hưởng lớn của mặt trái nền kinh tế thị trường và quá trình hội nhập đã ít nhiều có dấu hiệu “hòa tan”. Trong thời chiến, sức mạnh tinh thần của văn học, nghệ thuật đã góp phần to lớn giúp bao lớp cha anh thế hệ Hồ Chí Minh làm nên những chiến thắng lịch sử. Ngày nay, nếu định hướng tốt, có quyết tâm cao, mạnh mẽ bài trừ những cái xấu, những dấu hiệu lệch lạc dù là nhỏ nhất trong văn hóa, nghệ thuật thì nhất định Đảng ta sẽ làm nên những thắng lợi mới trong thời kỳ hội nhập. Đây là điều không dễ nhưng nhất định phải làm, nếu như không muốn đánh mất bản chất xã hội chủ nghĩa, dân chủ, công bằng, văn minh mà Đảng ta đang ra sức xây dựng.