Con đường nghệ thuật nhiều gian khó
Nhớ lại thập niên 1980 khi sân khấu cải lương phát triển trực rỡ, Lê Nguyên Đạt lúc đó hãy còn là cậu bé học cấp 2 và rất mê cố NSƯT Thanh Nga khi xem vở cải lương Tiếng trống Mê Linh, với Thanh Nga trong vai Trưng Trắc, được phát đi phát lại trên truyền hình. Năm 15 tuổi, anh quyết định khăn gói lên TPHCM theo đuổi đam mê, vừa tiếp tục học phổ thông vừa theo học lớp đào tạo ban đêm ở Trường Nghệ thuật Sân khấu 2 (nay là Đại học Sân khấu - Điện ảnh TPHCM).
Anh kể: “Tôi xin với mẹ lên TP chỉ để học văn hóa thôi, giấu biệt chuyện muốn làm nghệ sĩ. Vào học thử thì mới biết mình không có hơi ca nhưng lỡ mê quá rồi. Học xong phổ thông, đủ 18 tuổi, tôi thi luôn vào trường, quyết tâm theo nghề”. Không mạnh về ca nhưng lại có năng khiếu về vũ đạo và kỹ thuật biểu diễn tốt, lên năm 2, Nguyên Đạt được các thầy cô nhờ phụ giảng, thị phạm về vũ đạo trên lớp và tập huấn cho các đoàn chuyên nghiệp.
Từ đó, cũng tiếp thêm động lực cho “giấc mơ nghệ sĩ” của anh sinh viên cải lương. Nhưng cú sốc nghề đến ngay sau ngày tốt nghiệp mà đến bây giờ Nguyên Đạt vẫn còn thấy ám ảnh. “Sau đêm thi tốt nghiệp, tôi được đoàn Phước Chung “bắt” đi ngay, một cơ hội hiếm có với một sinh viên mới ra trường. Nhưng về đoàn lại được giao toàn bộ các vai hài của danh hài Phi Thoàn vừa rời đi. Ở trường, toàn đóng vai chính diện, ra đứng sân khấu chuyên nghiệp với vai sở trường đã khó, nói chi là vai hài mình chưa thử qua. Lần đầu tiên, tôi nếm trải sự khắc nghiệt của nghề khi bị khán giả la ó, đuổi khỏi sân khấu vì diễn hài quá vô duyên. Nhờ các đàn anh đàn chị trong đoàn động viên, chỉ dẫn, nghề dạy nghề và sự năng động, kiên trì của bản thân mà tôi vượt qua được giai đoạn khó khăn đó. Cứ thế quen với guồng quay của đoàn hát: sáng đọc quảng cáo, trưa tập vũ đạo cho đoàn, chiều đọc quảng cáo, tối ra sân khấu hát ca nhạc, hát hề…”, đạo diễn Nguyên Đạt bồi hồi nhớ lại.
Được 2 năm thì sân khấu cải lương sa sút, có những lúc đoàn nghỉ hát, phải trôi dạt theo các gánh lô tô kiếm sống. Được thầy cô động viên, Nguyên Đạt trở về TP, làm kép 3 ở đoàn Huỳnh Long, rồi trở thành cộng tác viên thường xuyên của Đài Truyền hình TPHCM trong các vai phản diện cho các vở cải lương truyền hình. Được NSND Hà Quang Văn động viên, Nguyên Đạt đi học đạo diễn, tìm hướng rẽ mới cho con đường nghệ thuật đầy gian nan của mình. Đây cũng là giai đoạn bùng nổ năng lực lao động khi: “Tôi học múa, học biên đạo, thành lập vũ đoàn, học múa rối, làm thông tin lưu động, làm MC, làm người mẫu, tổ chức biểu diễn… Gần như làm mọi thứ để có thể làm nghề, để sống được với nghề, cố gắng tích lũy mọi kỹ năng cần thiết trong quá trình học đạo diễn và 8 năm trợ giảng ở trường”.
Đến khi trở thành giảng viên chính thức của Trường Đại học Sân khấu - Điện ảnh TPHCM, ý thức được mình đã là một người thầy, một nhà giáo, Nguyên Đạt cũng dừng những hoạt động khác mà tập trung nâng cao năng lực giảng dạy.
Biến trường học thành… đoàn hát
Nguyên Đạt quan niệm là một đạo diễn, lại là một giảng viên, thì không gì thuyết phục người học hơn những sản phẩm nghệ thuật cụ thể. Từ vở diễn dàn dựng chuyên nghiệp đầu tiên Khi hoa nở trái mùa (năm 2000), đến nay, mỗi kỳ liên hoan, hội diễn, đạo diễn Nguyên Đạt đều có tác phẩm được đánh giá cao: Bến nước Ngũ Bồ, Cơn hồng thủy, Cõi thiêng, Người đồng bằng… Mà đỉnh cao là Tổ quốc nơi cuối con đường (kịch bản: Lê Thu Hạnh, chuyển thể cải lương: Hoàng Song Việt), vở diễn về thời thanh niên của Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đạt Huy chương Vàng Liên hoan Cải lương toàn quốc 2018. Cùng với đó là nhiều vở diễn mang tính giải trí, thương mại biểu diễn có doanh thu thành công.
“Mỗi sản phẩm sân khấu cụ thể đều là những bài học của tôi dành cho sinh viên của mình. Tôi muốn các em cùng tham gia ở tất cả các khâu để hiểu được quá trình hình thành một tác phẩm là khó khăn và phức tạp như thế nào. Tôi muốn trước khi đứng trên sân khấu tỏa sáng cùng các nhân vật, các em phải biết được nỗi vất vả của nhân viên hậu đài, người treo băng rôn, phát tờ rơi quảng cáo, người bán vé, giao vé, phụ trách phục trang…; trước khi có được những vai diễn thực sự thì các em phải biết học hỏi từ trong cánh gà, từ những vai quần chúng, quân sĩ, tì nữ, dàn múa… như các cô chú đi trước”, đạo diễn Nguyên Đạt chia sẻ.
Huỳnh Thanh Khang, học trò đã tốt nghiệp của đạo diễn Nguyên Đạt hiện đang theo học Đạo diễn Sân khấu, cho rằng: “cách quản lý lớp học như một công ty tổ chức biểu diễn chuyên nghiệp của thầy Nguyên Đạt rất hiện đại. Các thế hệ sinh viên chúng tôi, hết lớp này đến lớp khác, được tập làm quen từ các khâu nhỏ nhất của quy trình sản xuất một tác phẩm sân khấu, cũng được tập cách chủ động quản lý, bảo ban, chỉ dẫn lẫn nhau, đoàn kết giữa người đi trước và người đi sau ngay từ khi bước chân vào trường. Qua các chương trình tham gia cùng thầy, chúng tôi cũng tự giới thiệu được bản thân với nhiều nơi mà mở ra nhiều cơ hội cho tương lai”.
Cũng nhờ hơn 20 năm làm công tác tổ chức biểu diễn, nắm bắt được thị hiếu khán giả, sự lên xuống của các trào lưu, đạo diễn Nguyên Đạt đã bổ sung vào giáo trình giảng dạy nhiều kỹ năng bổ trợ, như: dẫn chương trình, biểu diễn hài kịch, thanh nhạc, khiêu vũ… nhằm giúp sinh viên thích ứng nhanh với yêu cầu đa dạng của thị trường biểu diễn nghệ thuật.
Vở cải lương Tổ quốc nơi cuối con đường về vụ án Nguyễn Ái Quốc ở Hongkong do đạo diễn Nguyên Đạt dàn dựng đã đạt Huy chương Vàng Liên hoan Cải lương toàn quốc 2018“Có một thực tế là các bạn trẻ theo đuổi cải lương hiện nay rất thiệt thòi. Không phải chỉ cần đam mê và khả năng là có thể trụ được với nghề. Trong quá trình giảng dạy, tôi cố gắng giúp các em định hướng hướng đi phù hợp, khuyến khích sự năng động, mở rộng năng lực bản thân để có thể “lấy ngắn nuôi dài”. Không phải ai cũng có thể trở thành nghệ sĩ cải lương danh tiếng nhưng các em vẫn sẽ đủ bản lĩnh để gắn bó với nghệ thuật, với sân khấu, trong nhiều vai trò khác nhau, cũng góp phần bổ sung nguồn nhân lực cho sân khấu vốn thiếu hụt ở tất cả các khâu”, đạo diễn Nguyên Đạt cho biết.
Nói về kỳ vọng sắp tới, đạo diễn Nguyên Đạt cho biết: Hiện, Đại học Sân khấu - Điện ảnh TPHCM đã lập đề án và trình Vụ Đào tạo về việc triển khai có hệ thống chương trình Sân khấu học đường. Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cũng triển khai đề án đặt hàng đào tạo các tài năng nghệ thuật dân tộc. Trong thời gian tới, Khoa Kịch hát Dân tộc (Đại học Sân khấu - Điện ảnh TPHCM) có nhiều đổi mới trong công tác tuyển sinh, đào tạo theo hướng ngày càng hiệu quả, gắn với nhu cầu xã hội. Hy vọng rằng đây sẽ tạo những cú hích để sân khấu cải lương chuyển mình, mang đến nhiều cơ hội hơn cho những người trẻ muốn gắn bó với sân khấu truyền thống.