Nỗi lo thường trực

Bức tranh toàn cảnh về thực trạng vệ sinh an toàn thực phẩm của nước ta qua Báo cáo của Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho thấy, một thực trạng đáng buồn là mất vệ sinh an toàn thực phẩm đang khá phổ biến; trở thành nỗi lo thường trực của mỗi người dân và là vấn đề xã hội bức xúc cấp bách cần được giải quyết. Từ năm 2011 đến 2016, toàn quốc đã ghi nhận hơn 1.000 vụ ngộ độc thực phẩm với hơn 30 ngàn người mắc, trong đó có 164 người chết. Tính trung bình có gần 170 vụ với hơn 5 ngàn người mắc và gần 30 người chết do ngộ độc thực phẩm mỗi năm.

Các đại biểu Nguyễn Hoàng Mai (Tiền Giang), Nguyễn Mạnh Cường (Quảng Bình), Dương Đình Thông (Bắc Giang) cho rằng, đây không phải là vấn đề mới phát sinh nhưng luôn luôn nóng. Tình trạng “lợn hai chuồng, rau hai luống” khá phổ biến, mất an toàn vệ sinh thực phẩm là vấn đề rất lớn, gây bức xúc dư luận. Kết quả điều tra dư luận xã hội về an toàn thực phẩm do Văn phòng Quốc hội tiến hành cho thấy, chỉ có 10% yên tâm với thực phẩm sử dụng hàng ngày, trong khi có tới 59% chưa yên tâm và 27,5% hoàn toàn không yên tâm.

Theo đại biểu Dương Đình Thông, số thực phẩm được công nhận là an toàn mới chỉ chiếm phần nhỏ trong tổng sản lượng tiêu thụ hàng năm; số người được sử dụng thực phẩm tươi sống an toàn chiếm tỷ lệ chưa cao.

Nguyên nhân từ nhiều phía

Để xảy ra tình trạng mất an toàn thực phẩm có phần gia tăng trong thời gian gần đây, đa số đại biểu nhận định, trách nhiệm chính thuộc về các cơ quan quản lý nhà nước, doanh nghiệp, tổ chức, hộ gia đình và cá nhân sản xuất kinh doanh thực phẩm. Nhiều ý kiến cho rằng, thực phẩm chưa an toàn ngay từ khâu sản xuất. Hiện nay, việc tổ chức sản xuất thực phẩm, rau quả chủ yếu vẫn là qui mô nhỏ, phân tán trong các hộ gia đình. Do vậy, rất khó khăn trong công tác quản lý, kiểm soát chất lượng. Có một thực trạng khá phổ biến là việc sử dụng thuốc thú y trong phòng, trị bệnh không bảo đảm an toàn dẫn đến nguy cơ tồn dư kháng sinh hóa chất trong sản phẩm. Công tác quản lý nhà nước về kiểm dịch thực vật, kiểm soát phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, chất kích thích tăng trưởng… vẫn chưa kiểm soát được. Số lượng cơ sở sản xuất lớn, tuân thủ qui trình và sản phẩm đạt tiêu chuẩn an toàn thực phẩm mới chiếm thị phần nhỏ; trong khi đó, một số mô hình sản xuất tập trung được quy hoạch, đầu tư ứng dụng công nghệ thì hoạt động khó khăn do gặp phải sự cạnh tranh không bình đẳng với các cơ sở sản xuất nhỏ lẻ không mất chi phí cho việc đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm.

Đại biểu Phạm Khánh Phong Lan (TPHCM) đặt câu hỏi: “Chúng ta đã làm được gì để ngăn chặn thực phẩm bẩn và khuyến khích thực phẩm sạch?”. Theo đại biểu, mặc dù hệ thống pháp luật đã quy định tương đối đầy đủ, nhưng việc áp dụng trong thực tiễn còn khó khăn. Sự phối hợp quản lý về an toàn thực phẩm theo nhóm ngành hàng giữa 3 Bộ Y tế, Công thương, Nông nghiệp và Phát triển nông thôn chưa chặt chẽ, việc phát hiện các vụ việc không bảo đảm an toàn vệ sinh thực phẩm còn yếu và kém.

Lực lượng thanh tra, kiểm tra chủ yếu kiểm tra cơ sở sản xuất có giấy chứng nhận sản xuất kinh doanh an toàn thực phẩm hay không chứ chưa chú trọng làm rõ có vi phạm hay không, dẫn đến nhiều sự vụ lớn, gây mất an toàn vệ sinh thực phẩm vẫn bị lọt lưới. Để nắm bắt được vi phạm an toàn vệ sinh thực phẩm không phải cứ lập kế hoạch thanh tra, kiểm tra, khua chiêng gõ trống, một năm vài lần là xong mà cần áp dụng quy trình tương tự như điều tra, phải có sự đầu tư cho lực lượng thanh tra an toàn thực phẩm. Đây phải là đội ngũ thực sự chuyên nghiệp, có tâm, dám phát hiện, ngăn chặn thực phẩm bẩn đến với cộng đồng, đại biểu Phạm Khánh Phong Lan nêu quan điểm.

Đại biểu cũng chỉ ra rằng do việc thực hiện nhiệm vụ quản lý nhà nước về an toàn thực phẩm còn hiện tượng cắt khúc, phân đoạn trong chuỗi từ trang trại đến bàn ăn, tạo nhiều khoảng trống chưa được xử lý, dẫn đến thực phẩm không an toàn, còn người dân phải chịu hậu quả.

Liên kết theo chuỗi giá trị

Các đại biểu cho rằng, bên cạnh đề ra các giải pháp, định hướng mang tính định tính, Nghị quyết của Quốc hội cần đặt ra những chỉ tiêu định lượng cụ thể để Chính phủ chủ động thực hiện, Quốc hội, các cơ quan của Quốc hội và đại biểu giám sát. Bên cạnh đó, cần tập trung củng cố tổ chức bộ máy theo hướng tăng cường hiệu lực, hiệu quả, tập trung đầu mối thống nhất, có một cơ quan thực sự giữ vai trò “nhạc trưởng”, điều hành phối hợp giữa các cơ quan liên quan, bảo đảm cấp đủ ngân sách cho công tác an toàn thực phẩm.

Đảm bảo thực phẩm an toàn ngay từ khâu sản xuất, tổ chức liên kết từ sản xuất đến tiêu thụ sản phẩm theo chuỗi giá trị là vấn đề được các đại biểu đặt ra nhằm quản lý tận gốc vấn đề an toàn thực phẩm ở tất cả các khâu, đồng thời bảo đảm tính bền vững trong sản xuất nông nghiệp. “Hiện nay, người ta thường nói nhiều về người tiêu dùng phải thông thái. Nhưng làm sao để các nhà thông thái yên tâm, vấn đề trước hết là phải sản xuất an toàn”, đại biểu Dương Đình Thông nhận định.

Đại biểu Phạm Khánh Phong Lan (TPHCM) trả lời phỏng vấn báo chí bên lề phiên họp

Từ đó, đại biểu đề nghị cần sớm hình thành và nhân rộng các vùng chuyên canh lớn cả về trồng trọt và chăn nuôi theo hướng sản xuất lớn, hiện đại, cung cấp thực phẩm đạt tiêu chuẩn an toàn phục vụ cho tiêu dùng và xuất khẩu; có thêm các chính sách hiệu quả thúc đẩy tích tụ ruộng đất đủ lớn, đồng thời với các chính sách ưu tiên, khuyến khích phát triển sản xuất thực phẩm an toàn. Đặc biệt quan tâm thu hút doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp và coi trọng chính sách thị trường để thúc đẩy sản xuất nông nghiệp an toàn một cách bền vững.

Nhiều ý kiến cũng đề nghị thành lập một cơ quan có đủ chức năng, thẩm quyền, năng lực để chịu trách nhiệm chính trong lĩnh vực này; nghiên cứu, bổ sung những chế tài mạnh, đủ sức răn đe đối với những hành vi vi phạm trong sản xuất, kinh doanh thực phẩm không an toàn, nâng cao nhận thức, ý thức và trách nhiệm với xã hội của người sản xuất trong việc đưa ra thị trường những sản phẩm an toàn, góp phần tạo ra con đường sáng sủa từ trang trại của người sản xuất đến mâm cơm của mọi gia đình.