Lợi ích hợp pháp của người lao động bị xâm phạm

Mở đầu  phiên chất vấn, đại biểu Trương Thị Bích Hạnh (Bình Dương) nêu thực trạng doanh nghiệp nợ bảo hiểm xã hội (BHXH) kéo dài đã làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền lợi hợp pháp của người lao động, gây bức xúc trong xã hội, nhưng chưa có giải pháp thu hồi hiệu quả.

Luật Công đoàn, Bộ luật Lao động năm 2012, Luật Bảo hiểm xã hội năm 2014 và gần đây nhất là Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015 đều có quy định tổ chức Công đoàn có quyền đại diện cho tập thể người lao động khởi kiện tại tòa án khi quyền và lợi ích hợp pháp chính đáng của tập thể người lao động bị xâm phạm. Căn cứ vào các quy định của pháp luật, tổ chức Công đoàn ở nhiều địa phương đã nộp đơn khởi kiện doanh nghiệp nợ bảo hiểm xã hội ra tòa án có thẩm quyền.

Tuy nhiên, tất cả các đơn khởi kiện của tổ chức Công đoàn đều bị tòa án trả lại, lý do trả lại đơn khởi kiện cũng không thống nhất. ĐB Trương Thị Bích Hạnh đề nghị, Chánh án cho biết nguyên nhân của những vướng mắc và giải pháp tháo gỡ, để tổ chức công đoàn có thể thực hiện quyền khởi kiện của mình đối với hành vi vi phạm pháp luật về bảo hiểm xã hội đã được pháp luật quy định.

Giải trình về vấn đề này, Chánh án Nguyễn Hòa Bình cho biết, hiện có 102.900 đơn vị đang nợ của 2,6 triệu lao động với số tiền 14.700 tỷ đồng. BHXH xã hội đã khởi kiện 8.840 vụ và yêu cầu trả khoảng 6.000 tỷ đồng. Tòa án các cấp đã xử 3.986 vụ và tuyên các doanh nghiệp phải trả và thu hồi được 16% số nợ phải trả. Còn 1.400 đơn trả lại cho các cấp.

Theo Chánh án Nguyễn Hòa Bình, luật đã giao cho BHXH có quyền kiểm tra và xử phạt. Sau khi kiểm tra, xử phạt, xong về trình tự hành chính thì Tòa án mới giải quyết. Chính vì vậy, Tòa án nhân dân tối cao có công văn yêu cầu không thụ lý bị đơn này nữa vì không đúng với trình tự tố tụng hiện hành. Việc khởi kiện có một số vướng mắc, đại diện Công đoàn không được người lao động ủy quyền nên thông tin ra đến tòa để bảo vệ phần khởi kiện của mình không chắc chắc. Bên cạnh đó là vướng mắc về mặt pháp luật. Đây được xem là kiện dân sự, bên nguyên đơn và bị đơn bình đẳng với nhau và có quyền thỏa thuận, Công đoàn có quyền khởi kiện nhưng Công đoàn không được quyền thỏa thuận.

“Công đoàn cũng như BHXH, không thể đứng trước tòa nói tăng tiền đóng cho doanh nghiệp này, giảm tiền đóng cho doanh nghiệp kia, nên vụ án không giải quyết được theo trình tự nào, kể cả trong luật và kể cả trong thực tiễn. Việc kiện của Công đoàn cũng không đúng”, Chánh án Nguyễn Hòa Bình khẳng định.

Nhận định đây là vấn đề nóng và cần phải giải quyết, đồng thời để khắc phục tình trạng nợ BHXH, đảm bảo quyền lợi của người lao động, Chánh án Nguyễn Hòa Bình cho biết, Quốc hội đã thông qua Bộ luật Hình sự, sau 1/1/2018, các hành vi vi phạm đến nợ bảo hiểm bắt buộc coi như là tội phạm, nếu vụ án hình sự xảy ra, cơ quan điều tra vào cuộc, Viện kiểm sát truy tố thì Tòa án các cấp phải xử lý theo đúng quy định của luật. Chuẩn bị cho việc thực thi Bộ luật Hình sự và Tố tụng hình sự, ngành đã quán triệt đến toàn bộ hệ thống. Hội đồng Thẩm phán Tòa án Tối cao đang nghiên cứu ban hành nghị quyết về hướng dẫn về việc xét xử các vụ án hình sự liên quan đến bảo hiểm xã hội.

Luật chưa đi vào cuộc sống

Không đồng tình với phần trả lời trên, ĐB Trương Thị Bích Hạnh tranh luận: “Chánh án nói nguyên nhân chủ yếu là vướng mắc về pháp luật, một phần nguyên nhân là từ phía tổ chức Công đoàn, nhưng tôi chưa đồng tình với giải pháp mà Chánh án đưa ra”. Theo ĐB Hạnh, giải pháp sắp tới là sẽ tiến hành xử lý hình sự các DN nợ BHXH, đây có thể xem là giải pháp để thu hồi, giảm bớt tiền nợ BHXH nhưng không phải là giải pháp để thực hiện quyền khởi kiện của Công đoàn. Hiện nay, có đến bốn luật quy định về quyền của tổ chức Công đoàn được đại diện cho tập thể người lao động khởi kiện khi quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của tập thể người lao động bị xâm phạm. Quyền của tổ chức Công đoàn chính là trách nhiệm của tổ chức Công đoàn với người lao động.  

ĐB Trương Thị Bích Hạnh nêu ý kiến chất vấn

“Nếu pháp luật quy định như thế nhưng trên thực tế không thực hiện được, gây bức xúc cho cử tri là người lao động trong thời gian vừa qua”, ĐB Hạnh nêu rõ; đồng thời đại biểu đề nghị Quốc hội chỉ đạo các cơ quan có liên quan tiến hành nghiên cứu, rà soát để tháo gỡ vướng mắc này từ quy định của pháp luật.

Cùng tranh luận, ĐB Lưu Bình Nhưỡng (Bến Tre) thẳng thắn, "nếu chúng ta nói như vậy là chúng ta dường như đang bỏ quên một điều vô cùng quan trọng là áp dụng sai Hiến pháp, bởi vì Hiến pháp tại Điều 10 và Điều 1 Luật Công đoàn 2013 đã quy định rất rõ quyền Công đoàn đại diện cho người lao động. Bây giờ chúng ta lại giải thích rằng buộc Công đoàn phải nhận được một cái giấy ủy quyền có đóng dấu, chữ ký của công chứng thì theo tôi là nó đi vượt quá tầm của Hiến pháp. Tôi cho rằng đây là một quyết định có tính vi hiến”.

“Hiến pháp là to nhất, chúng ta phải áp dụng Hiến pháp chứ không thể áp dụng các quy định khác và chúng ta không thể đặt ra quy định khác được”, ĐB Lưu Bình Nhưỡng nhấn mạnh. Không đồng tình với việc xử lý theo hướng dân sự, ĐB cũng cho rằng chiếm đoạt bảo hiểm của người lao động là hành vi vi phạm pháp luật, phải được xét xử chứ không chỉ đi khởi kiện, không thể buộc công đoàn hay tổ chức nào, người lao động đứng ra khởi kiện trước Tòa án.

Hàng trăm nghìn người lao động, tại sao lại bắt người lao động phải ra tòa án, và tòa án làm thế nào là xét xử hàng trăm nghìn vụ án được? ĐB Nhưỡng đặt câu hỏi, khẳng định “dường như chúng ta đang đi theo chiều hướng khác, gây khó khăn cho toàn bộ hệ thống”.

Tranh luận về vấn đề này, theo ĐB Nguyễn Thị Như Ý (Đồng Nai), luật đang và không đi vào cuộc sống. ĐB phân tích, theo quy định của Bộ luật Lao động, tranh chấp về quyền với tập thể thì phải qua hòa giải, sau đó đến Tòa. Tuy nhiên, nếu không có sự đồng ý của Công đoàn cơ sở khởi kiện ra tòa thì việc này bị trả lại và theo quy định thì Công đoàn cơ sở phải có quyền, đây là điều không tưởng bởi trên thực tế Công đoàn cơ sở rất ít dám khởi kiện công ty.

Bộ luật Tố tụng dân sự và Luật BHXH cũng không quy định rõ là chỉ có Công đoàn cơ sở mới được quyền khởi kiện, nên các Liên đoàn Lao động đã khởi kiện, tuy nhiên, đã bị trả lại đơn. Những căn cứ trả lại đơn chưa thật sự thuyết phục. Nội dung trả lời của cơ quan Tòa án đôi khi không đồng nhất, lúc thì cho rằng việc khiếu nại đó không thuộc thẩm quyền, nhưng sau khi có ý kiến phản hồi lại lập luận với lý do là không có ủy quyền cũng như không tranh chấp.

Giải đáp các tranh luận do các ĐB đặt ra, Chánh án Nguyễn Hòa Bình cho hay, với hạ tầng pháp lý hiện nay, việc giải quyết của Tòa án là đúng, không phải khi chúng ta hình sự hóa việc trốn đóng bảo hiểm bắt buộc thì không xử lý theo trình tự hành chính được, trình tự hành chính cũng có và việc này được giao cho bảo hiểm kiểm tra và ra các quyết định xử phạt. Không phải tất cả các vụ án đều xử lý theo trình tự của tố tụng hình sự.