Không khó nhận thấy hạt nhân cảm xúc xuyên suốt trong các tác phẩm của nhà báo, họa sĩ, Đại tá Phạm Thanh Tâm là sự lạc quan, niềm tin vào thắng lợi, hòa bình. Từ những quan sát bao quát đến những phát hiện chi tiết nhất đều thể hiện sự dung dị, miêu tả vẻ đẹp của con người trong kháng chiến – những hành động quả cảm, tình đồng đội đồng chí, tình yêu đôi lứa; đến vẻ đẹp của quê hương, con người trong cuộc sống, lao động – lễ tòng quân, người dân về bản cũ làm nhà, tổ thanh niên học tập, sinh hoạt ở các bản làng, ngày mùa êm ả,… và nhiều hình ảnh rất đỗi thân quen, gần gũi có sức động viên mạnh mẽ đối với người lính ngoài mặt trận và hậu phương vững tin, hướng về tiền tuyến. Sự lãng mạn giữa chiến trường cũng trong trẻo đến lạ thường, bởi sáng tạo ấy xuất phát từ ý chí quyết chiến và khát khao hòa bình, như bức ảnh Ngắm bia hình “người”, đàn bướm trắng bay dọc con suối rừng; Mảnh đất sau chiến tranh… Những ký họa, tranh của tác giả Phạm Thanh Tâm mang một nét rất riêng khi miêu tả khói lửa đạn bom và cả máu vẫn thấy một tình yêu da diết quê hương, hiển hiện cái tình đồng chí trong chiến đấu. Chiến trường trong tranh không chỉ có chết chóc mà còn nhiều góc đời riêng – chung, vẻ đẹp của quê hương, con người vươn lên trong khói lửa chiến tranh.

Có bức tranh đã trở thành bảo vật, được lưu niệm trong bảo tàng Quân đội – “Xuân trong hồi pháo Điện Biên Phủ”. Tác giả đã ghi lại được khoảnh khắc duy nhất và có lẽ cũng là khoảnh khắc bình yên sau cùng của những pháo thủ cao xạ trong căn hầm số 2 gần đồi Độc Lập. Đó là một buổi sinh hoạt văn nghệ trước giờ khai pháo. 4 cô gái văn công trong điệu múa “Ai xui là xui cây lúa chín”, xung quanh là những gương mặt trẻ măng, tươi cười hồn nhiên của các pháo thủ– những người sẽ bắn những viên đạn pháo đầu tiên vào Him Lam... Ba ngày sau đó, đội văn công trở lại để phục vụ đợt hai thì cả 7 chiến sĩ hôm đó đều đã hy sinh! Bức tranh nổi tiếng vì khắc họa được sự bất diệt của niềm vui lạc quan trong trẻo mà hào hùng.

Tác giả Phạm Thanh Tâm (cầm tác phẩm), Giám đốc Bảo tàng Mỹ thuật TPHCM Mã Thanh Cao (ngồi )

Bên cạnh các loại tranh sơn dầu, mực nho, màu nước… được chăm chút, tác giả Phạm Thanh Tâm còn vẽ rất nhiều tranh cổ động, tranh vui với nhiều ý tưởng dí dỏm, nét vẽ chân phương mà tài tình, độc đáo.

Trong lần gặp tác giả, tôi đã trò chuyện với ông: “60 năm làm họa sĩ, phóng viên tiền tuyến, bác đã đi qua nhiều chiến trường ác liệt nhất – Điện Biên Phủ, Quảng Trị, Đường 9 Khe Sanh, Trường Sơn, miền Tây Nam bộ,… chứng kiến không ít đau thương, mất mát khủng khiếp, xin hỏi bác, trong những năm tháng sau này, sự khốc liệt của chiến tranh có trở thành nỗi ám ảnh, đòi hỏi một cách tự nhiên trong tư duy sáng tác, buộc bác phải thể hiện ra những điều đó không?”. Gương mặt khắc khổ của tác giả làm chúng tôi nao nao, ông Tâm nói: Đúng là tôi đã từng chứng kiến nhiều cái chết thảm khốc, những hy sinh có thể trở thành ám ảnh, nhưng điều đó càng hun đúc ý chí quyết chiến quyết thắng, tôi càng thấy trách nhiệm cầm bút để “vẽ cho ai và vẽ để làm gì”.

Những ký họa, thực hiện bằng nhiều chất liệu (sơn dầu, chì, bút sắt, màu nho, màu bột, màu nước, chì than…) theo phương pháp sáng tác hiện thực xã hội chủ nghĩa mà kim chỉ nam chính là lời dặn dò của Bác Hồ: “vẽ cho ai, vẽ để làm gì”. Tác giả cho biết ông được tiếp cận hầu hết các binh chủng, chứng kiến không biết bao nhiêu trận đánh kinh hoàng để mãi đến hôm nay, sau 60 năm Chiến thắng Điên Biên Phủ, ông vẫn còn cảm giác “mắc nợ lịch sử” khi những hồi ức vẫn tràn đầy, nóng bỏng mà ông vẫn chưa thể hiện được bao nhiêu bằng tác phẩm hội họa…

Trân trọng cầm quyển sách trong tay, xin cảm ơn những người thực hiện đã dành 4 tháng ròng rã theo đuổi, chăm sóc để tác phẩm ra đời đúng hạn định, cho chúng tôi những cảm nhận mới mẻ, rưng rưng tự hào và nhận thức trách nhiệm hơn với cuộc đời đang được sống.

Trang sử vàng Điện Biên Phủ được phát hành trong hệ thống Fahasa, cửa hàng của Dogma Galary (8A/9C1 Thái Văn Lung), Bảo tàng Mỹ Thuật TP và Bảo tàng Chứng tích Chiến tranh.