Sáng ngày 25-8-1945, cuộc Tổng khởi nghĩa tháng Tám của nhân dân Sài Gòn - Chợ Lớn đã thắng lợi hoàn toàn, giành chính quyền về tay nhân dân.
Bối cảnh lịch sử và diễn biến
Ngày 3-2-1930, Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời và lãnh đạo nhân dân ta tiến hành cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc theo con đường cách mạng vô sản. Dưới sự lãnh đạo sáng suốt, đúng đắn của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, cách mạng Việt Nam từng bước phát triển, giành thắng lợi qua các cao trào cách mạng và tiến lên chớp lấy thời cơ thực hiện thành công Cách mạng tháng Tám 1945.
Mùa thu năm 1945, Thế chiến II đi vào hồi kết thúc. Ngày 2-5-1945, Hồng quân Liên Xô tiến vào Berlin, tiêu diệt phát xít Đức ngay tận sào huyệt khiến chúng phải đầu hàng vô điều kiện vào ngày 8-5-1945. Ở châu Á, phát xít Nhật cũng đang lâm vào thế thất bại hoàn toàn. Quân Nhật và bọn tay sai bù nhìn ở Việt Nam hoang mang cao độ, đây là thời cơ rất thuận lợi cho chúng ta khởi nghĩa giành chính quyền. Tận dụng thời cơ quý báu đó, Trung ương Đảng đã triệu tập Hội nghị toàn quốc của Đảng tại Tân Trào (Tuyên Quang) từ ngày 13 đến ngày 15-8-1945. Hội nghị nhận định thời cơ khởi nghĩa giành chính quyền đã tới, điều kiện cần và đủ cho cuộc khởi nghĩa đã chín muồi, phải kịp thời hành động, không bỏ lỡ thời cơ. Ngày 13-8-1945, Ủy ban Khởi nghĩa ra Quân lệnh số 1, hiệu triệu toàn dân đứng lên khởi nghĩa giành chính quyền.
Ngày 16-8-1945, Đại hội Quốc dân tại Tân Trào đã thông qua 10 chính sách lớn của Việt Minh, thông qua Lệnh Tổng khởi nghĩa, quyết định Quốc kỳ nền đỏ sao vàng 5 cánh, Quốc ca là bài Tiến quân ca của Nhạc sĩ Văn Cao, bầu ra Ủy ban Dân tộc Giải phóng Trung ương, tức Chính phủ lâm thời, do Hồ Chí Minh làm Chủ tịch. Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định quyết tâm của cả dân tộc: “Dù có phải đốt cháy cả dãy Trường Sơn cũng phải giành cho được độc lập” và Người đã ra lời kêu gọi: “Giờ quyết định cho vận mệnh dân tộc đã đến. Toàn quốc đồng bào hãy đứng dậy đem sức ta mà tự giải phóng cho ta”.
Cuộc khởi nghĩa bắt đầu từ ngày 14-8-1945 đến ngày 18-8-1945 đã giành thắng lợi ở nông thôn vùng đồng bằng Bắc bộ, đại bộ phận miền Trung, một phần ở miền Nam và các thị xã Bắc Giang, Hải Phòng, Hà Tĩnh, Hội An (Quảng Nam).
Sáng ngày 19-8-1945, hưởng ứng lời kêu gọi của Việt Minh, Hà Nội bừng dậy với một rừng cờ đỏ sao vàng, nhân dân đổ xuống đường tuần hành hô vang các khẩu hiệu cách mạng. Sau cuộc mít tinh lớn, quần chúng cách mạng xếp thành đội ngũ có các đơn vị vũ trang chiến đấu đi đầu, tỏa ra các hướng để chiếm giữ các công sở quan trọng của chính quyền bù nhìn. Trước khí thế bừng bừng như triều dâng thác đổ của quần chúng cách mạng, quân đội phát xít Nhật tuy đông hàng vạn tên, song cũng phải bó tay tê liệt, còn bọn bù nhìn tay sai không thể chống đỡ đã phải nhanh chóng đầu hàng vô điều kiện. Cuộc Tổng khởi nghĩa ở Hà Nội đã cổ vũ mạnh mẽ nhân dân cả nước tiến hành khởi nghĩa giành chính quyền ngay trong những ngày tháng Tám 1945.
Ngày 23-8-1945, khởi nghĩa đã nổ ra ở Huế và giành được chiến thắng. Thắng lợi này có ý nghĩa hết sức quan trọng vì đã đánh sập dinh lũy cuối cùng của chế độ phong kiến, trung tâm đầu não của chính quyền bù nhìn cả nước, nơi đóng quân và bộ máy tối cao của cố vấn Nhật, đồng thời cổ vũ nhân dân các tỉnh Nam Trung bộ và Nam bộ vùng lên giành chính quyền.
Ngày 28-8-1945, cuộc Tổng khởi nghĩa giành chính quyền kết thúc thắng lợi trong phạm vi cả nước, Cách mạng tháng Tám của Việt Nam thành công.
Sài Gòn - Chợ Lớn chớp thời cơ nổi dậy giành chính quyền
Tại Sài Gòn - Chợ Lớn, Xứ ủy Nam kỳ đã lập ra Ủy ban Khởi nghĩa và quyết định khởi nghĩa diễn ra tại Sài Gòn dưới hình thức biểu tình có vũ trang của nhân dân thành phố và các tỉnh xung quanh. Sáng ngày 25-8-1945, hàng chục vạn người dân Sài Gòn, Chợ Lớn, Gia Định và các tỉnh lân cận đã kéo về trung tâm thành phố biểu tình, thị uy giành chính quyền. Cuộc khởi nghĩa nhanh chóng thắng lợi, các công sở quan trọng bị chiếm đóng, nhanh chóng thuộc về nhân dân. Trước đó, từ đêm 24-8-1945, quần chúng cách mạng Sài Gòn và các tỉnh lân cận: Gia Định, Chợ Lớn, Mỹ Tho, Biên Hòa, Bến Tre, Tân An, Thủ Dầu Một… từng đoàn công nhân, nông dân, thanh niên… có tổ chức, mang theo vũ khí, giáo mác, tầm vông vạt nhọn… bằng mọi phương tiện kéo vào Sài Gòn tham gia khởi nghĩa cướp chính quyền. Đoàn viên, công đoàn và Thanh niên Tiền phong đã có mặt ở khắp nơi sẵn sàng chiếm những mục tiêu đã định. Vào 19 giờ ngày 24-8-1945, lực lượng khởi nghĩa đã tiến vào chiếm các điểm: sở cảnh sát, nhà ga, bưu điện, nhà đèn, các quận bót… dinh Khâm sai, cờ quẻ ly bị hạ xuống, cờ đỏ sao vàng được kéo lên.
Từ 5 giờ sáng ngày 25-8-1945, hàng vạn đồng bào Nam bộ, mà số đông là đồng bào Sài Gòn cùng các tỉnh xung quanh đã tập trung về các điểm trung tâm như: Nhà hát lớn, Vườn Ông Thượng… để chuẩn bị cho ngày giành chính quyền của nhân dân Nam Bộ. Đoàn người hô vang như sấm dậy khẩu hiệu: “Việt Nam hoàn toàn độc lập!”, “Tất cả chính quyền về tay Việt Minh!”, “Mặt trận Việt Minh muôn năm!”, “Đảng Cộng sản Đông Dương muôn năm!”, “Độc lập hay là chết!”. Cờ đỏ sao vàng tràn ngập đường phố, phấp phới bay trên các công sở.
Ngày 25-8, trong cuộc mít-tinh trước Dinh Đốc lý Sài Gòn (nay là trụ sở UBND TP.HCM), Chủ tịch Ủy ban Hành chính lâm thời Nam bộ Trần Văn Giàu, long trọng tuyên bố: “Đồng bào! Quốc dân!
“Hôm nay là ngày vẻ vang nhất trong lịch sử Nam bộ Việt Nam. Giữa thanh thiên bạch nhựt, chúng tôi, ủy ban lâm thời hành chánh, nhân danh toàn thể quốc dân Nam bộ tuyên bố trước mặt hoàn cầu và trước mặt toàn thể quốc dân Việt Nam rằng: Chế độ cộng hòa dân chủ thành lập tại Nam bộ Việt Nam.
Chúng tôi tuyên bố không thừa nhận chế độ Nam triều và cương quyết chống chế độ thực dân. Không một ngoại bang nào có thể viện lý do gì để bác bỏ được điều quyết định long trọng của đồng bào ta hoài bão lâu nay: Nước Việt Nam hoàn toàn độc lập. Thay mặt cho Mặt trận Việt Nam độc lập đồng minh miền Nam, chúng tôi lãnh trách nhiệm nắm giữ chính quyền Nam bộ, để đến ngày triệu tập xong Quốc hội, sẽ giao lại cho đại biểu toàn quốc”.
Cuộc Tổng khởi nghĩa giành chính quyền trọn vẹn trong ngày 25-8-1945 thành công, được lan ra cùng các tỉnh Nam bộ mà không có đổ máu. Đó là những dự báo tính toán rất kỹ lưỡng về tình hình diễn tiến của Xứ ủy Nam kỳ, là công lao to lớn của toàn thể nhân dân Sài Gòn - Chợ Lớn và Nam bộ anh hùng.
Sáng ngày 2-9-1945, tại Quảng trường Ba Đình - Hà Nội, thay mặt Chính phủ lâm thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh trịnh trọng đọc Tuyên ngôn Độc lập, tuyên bố với quốc dân, đồng bào, và toàn thế giới: Cách mạng tháng Tám thành công, Nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời. Tuyên ngôn Độc lập khẳng định: “Nước Việt Nam có quyền hưởng tự do độc lập, và sự thật đã thành một nước tự do độc lập. Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem tất cả tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vững quyền tự do, độc lập ấy”.
Ý nghĩa thắng lợi vĩ đại của sự kiện Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời
Cách mạng Tháng Tám 1945 thắng lợi là bước nhảy vọt lịch sử vĩ đại, đánh dấu sự biến đổi to lớn trong tiến trình lịch sử dân tộc Việt Nam. Thắng lợi này đã đập tan ách thống trị của thực dân trong hơn 80 năm, lật đổ chế độ quân chủ trên đất nước ta, đưa dân tộc ta bước vào một kỷ nguyên mới - kỷ nguyên độc lập, dân tộc và CNXH. Nhân dân ta từ thân phận nô lệ trở thành người làm chủ đất nước. Đảng ta từ hoạt động bí mật, đã công khai trở thành một đảng lãnh đạo chính quyền. Nước ta từ một nước thuộc địa, nửa phong kiến trở thành một nước độc lập, là nhà nước dân chủ nhân dân đầu tiên ở Đông Nam Á.
Cách mạng tháng Tám thành công là một cuộc cách mạng mang tính thời đại sâu sắc, là cuộc cách mạng vô sản, độc lập dân tộc gắn liền CNXH. Đây là thắng lợi của nhân dân Việt Nam dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, có đường lối chính trị đúng đắn, phù hợp xu thế phát triển thời đại, là thắng lợi của Chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh; thắng lợi vĩ đại này đã nâng cao tầm vị trí quốc tế của Việt Nam trong các dân tộc trên thế giới, cổ vũ các dân tộc thuộc địa đấu tranh nhằm giải phóng, giành độc lập, tự do.
Về ý nghĩa lịch sử của Cách mạng tháng Tám, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết: “Chẳng những giai cấp lao động và nhân dân Việt Nam ta có thể tự hào, mà giai cấp lao động và các dân tộc bị áp bức nơi khác cũng có thể tự hào rằng: Lần này là lần đầu tiên trong lịch sử cách mạng của các dân tộc thuộc địa, và nửa thuộc địa, một đảng mới 15 tuổi lãnh đạo cách mạng thành công, đã nắm chính quyền toàn quốc”.
Cách mạng tháng Tám để lại những bài học to lớn, vô cùng quý báu và sâu sắc: Đó là cuộc cách mạng do một đảng tiên phong lãnh đạo, có lý luận tiên tiến, có tư tưởng thống nhất, tổ chức chặt chẽ, có đường lối đúng đắn và phù hợp lòng dân để giữ vững vai trò lãnh đạo, phát huy được sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc; Cách mạng phải giành chính quyền về tay nhân dân và giữ vững chính quyền bằng cách dựa chắc vào nhân dân; phải biết nắm thời cơ và đề ra được những quyết sách chính xác, kịp thời nhân lên, tạo ra sức mạnh nhân dân trong tiến trình cách mạng ở Sài Gòn - Chợ Lớn và cả nước.
Sài Gòn - thành phố Hồ Chí Minh hiện nay, là một trung tâm lớn, không những có sự tăng trưởng kinh tế nhanh chóng, đóng góp trên 20% GDP hàng năm cho cả nước, chiếm 28% công nghiệp cả nước, mà còn là một trung tâm hợp tác, phát triển với bè bạn 5 châu, là điểm đến của nhân dân yêu chuộng hòa bình nhiều quốc gia trên thế giới. Qua 41 năm xây dựng và phát triển, thành phố còn là địa phương đi đầu của cả nước trong thực hiện công cuộc đổi mới, nhất là về các chính sách xã hội như: Chương trình “Xóa đói giảm nghèo”, Chương trình “Giảm nghèo - Tăng hộ khá” sau đổi tên là “Chương trình Giảm nghèo bền vững giai đoạn 2016 - 2020”, “tặng nhà tình nghĩa - nhà tình thương”, “khám chữa bệnh miễn phí cho người nghèo”, làm tốt việc chăm lo thường xuyên các gia đình chính sách, luôn nặng nghĩa tình với những người đã có công với cách mạng…, đóng góp công sức, làm nên một Sài Gòn - Gia Định - thành phố Hồ Chí Minh, luôn xứng đáng là thành phố vinh dự mang tên Bác, thành phố có chất lượng sống tốt, văn minh - hiện đại - nghĩa tình như hôm nay.